Қазіргі әдебиет адамзаттың болмысы мен қоғамның кемшіліктерін жиі әшкерелеп, оқырманды терең ойға жетелейді. Осы бағыттағы ерекше есімдердің бірі — Курт Воннегут. Оның «Мысыққа арналған бесік» атты романы — сатира мен философиялық пайымдаудың үйлесімі, ғылым мен сенім, кездейсоқтық пен адамзат жауапкершілігі жөніндегі өткір сұрақтарға берілген көркем жауап. Автордың жеңіл тілімен берілген, бірақ астарлы мағынаға толы тіркестері бүгінгі күнге дейін өзектілігін жоғалтқан жоқ. Бұл туындыдағы дәйексөздер адам табиғаты мен абсурдты шындық арасындағы шекараны анықтауға тырысатын терең ойлардың көрінісі.
«Өмір — жыныстық жолмен жұғатын ауру. Ол әрдайым өліммен аяқталады.»
Бұл — Воннегуттың өмірге деген ирониялық әрі шыншыл көзқарасын білдіретін тұжырым. Автор адам өмірінің мәнін емес, оның тұрақсыз әрі қайғылы табиғатын суреттейді. Бұл тіркес — күлкілі көрінсе де, ішкі мазмұны өте ауыр.
«Қорқытатын нәрселерге күле алмасақ, есімізден айырылып қаламыз.»
Жазушының бүкіл шығармашылығы осы ойға негізделген. Қорқыныштан аман қалудың жалғыз жолы — ирония арқылы оны жеңу. Бұл — абсурд әлемінде ақыл-естен айнымай өмір сүрудің тәсілі.
«Бока-нон былай деді: менің жазғанымның бәрі — жалған. Бұл сөзім де соның ішінде.»
Бұл — роман ішінде кездесетін ойдан шығарылған боконизм дінінің басты қағидаларының бірі. Ол ақиқат пен өтіріктің ара-жігін жою арқылы адам сенімінің тұрақсыздығын көрсетеді. Бұл — логикаға қарсы, бірақ өмірге жақын тұжырым.
«Солай болып қала береді.»
Қысқа, бірақ терең тіркес. Бұл — болған оқиғаларға қарсы тұра алмайтын, оларды тек қабылдайтын адамның күйі. Романда бұл фраза қайта-қайта қайталанып, абсурд шындығына деген бейімделуді білдіреді.
«Ғалымдар өз жаңалықтарының қалай пайдаланылатыны үшін жауапты емес. Олар тек ашады.»
Автор ғылымның моральдық бейтараптығына күмән келтіреді. Воннегут ғылыми прогрестің салдарын елемейтін қоғамның қауіпті екенін ескертеді. Бұл тұжырым романның басты трагедиясына тікелей қатысты.
«Бұл әлемде ештеңенің маңызы жоқ. Бірақ әр нәрсенің салдары болады.»
Осы екіжақты ой адамның әрекеті мен нәтижесі арасындағы күрделі байланысты көрсетеді. Мағынасыздықтың өзінде де жауапкершілік бар. Бұл — кездейсоқтық пен себеп-салдардың қатар өмір сүруі туралы көзқарас.
«Еркіндік — елес. Бірақ ол өте жайлы елес.»
Адамның шынайы еркі бар ма, жоқ па — бұл философиялық сұрақ. Воннегут еркіндікке күмән келтіргенімен, оны жоққа шығармайды. Бұл елес адамға тыныштық береді және оның өміріне мән дарытады.
«Кейде жалған — шындықтың ең пайдалы түрі.»
Бұл парадокс боконизм философиясына сай келеді. Ақиқат әрдайым пайдалы емес, ал өтірік кей жағдайда адамды құтқара алады. Бұл ой — сенім мен білімнің қайшылықтарын ашып көрсетеді.
«Біз не істесек те, тек өзімізді сәл жақсы сезіну үшін істейміз.»
Кісі әрекетінің түпкі мақсатын дәл сипаттайтын тіркес. Қандай себеппен болса да, адам өзін жайлы сезінуді қалайды. Бұл ой кейіпкерлердің ішкі мотивтерін түсіндіруге көмектеседі.
«Мысыққа арналған бесік — бұл жеңуге болмайтын ойын. Өйткені онда не мысық бар, не бесік.»
Роман атауына негіз болған бұл тіркес — адами иллюзиялар мен мағына іздеудің бейнесі. Бүкіл романның мәнін осы бір сөйлемнің ішіне сыйғызуға болады. Бұл — бар нәрсе көрінгенмен, шын мәнінде ештеңе жоқ екенін аңғартатын астарлы ой.
Курт Воннегуттың «Мысыққа арналған бесік» романындағы дәйексөздер — терең философиялық мәнге ие, ирония мен шындықтың арасында тұрған тіркестер. Олар тек көркем сөйлемдер емес, сонымен қатар заманымыздың шындығын бейнелейтін ой тұжырымдары. Бұл шығарманың құндылығы да осында — қарапайым көрінетін сөздер арқылы адам мен қоғамның күрделі болмысын ашу. Воннегут оқырманды ойлануға, күлуге, күмәндануға және сезінуге мәжбүр етеді — бұл шынайы әдебиеттің белгісі.
