Мазмұны
Кітап оқу мәдениеті – қоғамның рухани бет-бейнесін көрсететін айна. Шығыс халықтары үшін кітап әрдайым терең құрметке ие болған, себебі ол тек білім көзі ғана емес, жан тазалығы мен ішкі үйлесімге бастайтын жол ретінде қарастырылған. Мыңжылдықтар бойы қалыптасқан даналық пен философиялық ілімдер осы өңірде жазба түрде сақталып, ұрпақтан ұрпаққа жетіп отырды. Бүгінгі таңда Азия елдері ежелгі әдеби мұрасын сақтай отырып, жаңа заманның ағымына да бейімделе білді. Осы мақалада біз Азия елдеріндегі әдеби бағыттарды, оқырмандық талғамды және кітап мәдениетінің ерекшеліктерін қарастырамыз.
Ежелгі негіздер мен философиялық мәтіндер
Шығыстың жазба дәстүрі кітап басу пайда болмай тұрып-ақ дамыған. Ертеде Қытай, Үндістан мен Араб халифатында білім бамбук тақтайшаларға, пергаментке немесе пальма жапырақтарына түсірілген.
- конфуцийлік трактаттар адамгершілік пен қоғамдағы тәртіпке үйреткен;
- буддалық сутралар өмір мағынасы мен азаптан арылу жолдарын түсіндірген;
- үнді ойшылдарының «Упанишад» пен «Бхагавад-гита» шығармаларында адамның болмысы мен әлемнің құрылымы терең талданған;
- араб философтары Ибн Сина сынды тұлғалар логика, медицина және теология салаларында жазбалар қалдырған;
- жапонның «хайку» өлеңдері сәттік сұлулықты үш жолмен сипаттауға тырысқан.
Бұл мұралар қазіргі таңда да оқытылып, рухани-мәдени құндылық ретінде қабылдануда.
Қазіргі оқырманның таңдауы мен әдеби үрдістер
Бүгінде Азия тек көне кітаптарды сақтаушы аймақ қана емес, сонымен бірге заманауи әдеби қозғалыстың белсенді қатысушысы. Әр елдің өзіндік жанрлары, танымал жазушылары мен тұрақты оқырмандары бар.
- Жапонияда жастар арасында «лайт-новел» жанры кең таралған. Бұл жеңіл, қызықты романдар көбіне аниме мен мангаға бейімделеді. Онда мектеп өмірі, қиял-ғажайып әлемдер және адамгершілік мәселелері бейнеленеді.
- Оңтүстік Кореяда веб-романдар ерекше сұранысқа ие. Мұндай шығармалар күн сайын тараулармен жарияланып, смартфон арқылы оқылады. Әдетте оларда романтика мен шытырман оқиғалар қатар өрбиді.
- Қытайда тарихи романдар мен философиялық прозалар бағаланады. Классикалық сарынға негізделген жаңа шығармалар жарық көруде. Сонымен қатар, технологиялық дистопиялар мен заманауи триллерлер де кең тарап жатыр.
- Үндістанда әдебиет ондаған тілде дамып келеді: хинди, бенгали, малаялам және басқалар. Жазушылар әлеуметтік теңдік, әйел құқығы, дін аралық қатынас сияқты өзекті тақырыптарды көтереді. Сонымен қатар эпостық формалар мен мифологиялық сюжеттер сақталған.
- Араб әлемінде діни мәтіндермен қатар заманауи публицистика да кең таралған. Жас қаламгерлер тұлғалық даму, еркіндік пен қазіргі қоғамдағы адам рөліне қатысты мәселелерді қозғайды. Мұндай еңбектер көбіне эссе не қысқа очерк түрінде жазылады.
Азия әдебиеті әр алуан тақырып пен пішінде дамып, ұлттық ерекшелікті жоғалтпай, жаңа ізденістерге жол ашуда.
Оқу мәдениеті мен қоғамдық кеңістіктер
Шығыста тек мәтін мазмұны емес, сонымен бірге оны қабылдау формасы да маңызды. Көптеген елдерде кітапханалар, әдеби фестивальдер мен мәдени бастамалар кең қолдау табуда.
- Сингапур мен Гонконгта заманауи медиаорталықтар жұмыс істеп, мыңдаған кітапқа қолжетімділік беріледі;
- Жапонияда кейбір пойыздарда жолаушыларға арналған шағын кітап сөрелері бар;
- Кореяда түнгі оқылым марафондары кафе мен кітап дүкендерінде ұйымдастырылады;
- Біріккен Араб Әмірліктерінде халықаралық кітап жәрмеңкелері өтеді;
- Индонезия мен Малайзияда шалғай ауылдарға баратын жылжымалы кітапханалар қызмет етеді.
Осындай бастамалар оқу мәдениетін қоғам өмірінің бір бөлігіне айналдыруға сеп болады.
Кітап – көркемдік нысан ретінде
Шығыс елдерінде кітап тек ақпарат көзі емес, эстетикалық құндылық ретінде де бағаланады. Оның сыртқы безендірілуі мен көркем формасы ерекше рөл атқарады.
- Қытайда каллиграфия – дербес өнер саласы саналады. Қолмен жазылған кітаптар иероглифтердің әсемдігі арқылы көркем туындыға айналады. Мұндай басылымдар коллекционерлер мен өнер сүйер қауым үшін бағалы дүние.
- Жапон кітап түптеу өнерінде оризуме әдісі кең танымал. Бұл әдіс желімсіз, жіппен байланыстырылатын беттер арқылы жасалады. Қағаз сапасы мен қарапайым пішіні кітапты дизайнерлік затқа айналдырады.
- Ислам дәстүрінде Құран мен басқа діни мәтіндердің безендірілуі жоғары деңгейде дамыған. Симметриялы өрнектер, алтынмен бедерлеу мен қолмен жазылған шрифт – мұның бәрі кітаптың қасиетті мәнін айқындайды. Мұндай еңбектер мұра ретінде ұрпаққа аманат етіледі.
Кітаптың көркемдігі – Шығыс мәдениетінің рухани-эстетикалық мәнін көрсететін маңызды қырларының бірі.
Азия халықтары үшін кітап оқу – ой тереңдігін арттырудың, өзін танудың және ұрпақ сабақтастығын сақтаудың тәсілі. Бұл өңірде әдебиет тек сөз өнері ғана емес, өмір философиясының бір бөлшегі ретінде дамыды. Ежелгі мәтіндер мен заманауи шығармалар қатар өмір сүріп, оқырманға ой салатын, жүрекке әсер ететін мазмұн ұсынады. Кітап – Азияда әлі де қасиетті ұғым болып қала беруде.
