Мазмұны
Көптеген ірі қалалардың тарихында тағдырды түбегейлі өзгерткен оқиғалар бар. Кейде бұл — саяси оқиғалар, ал кейде табиғаттың тосын мінезі. Алматы қаласы (бұрынғы Верный) үшін мұндай бетбұрыс 1911 жылдың басында орын алды. Қаңтардың 4-і күні таңғы уақытта болған жойқын жер сілкінісі мыңдаған адамның тағдырына әсер етіп қана қоймай, қаланың келбетін де түбегейлі өзгертті. Қираған ғимараттар мен қайғылы адам шығыны кейінгі жылдарға ауыр із қалдырды. Дегенмен осы апаттың өзі Алматының сәулеті мен құрылыс нормаларына жаңа талап қойып, оның дамуына жаңа бағыт берді.
Апат қалай басталды және оның көлемі қандай болды
Зілзала 1911 жылдың 4 қаңтарында, таңғы сағат 5 шамасында басталды. Кейінгі зерттеулерге сүйенсек, жер сілкінісінің күші Рихтер шкаласы бойынша 7,7 баллды құраған. Эпицентрі қаладан алыс емес Чилик жотасының маңында орналасқандықтан, дүмпу күшті сезілді.
- сілкініс шамамен 20 секундқа созылып, бұл ұзақ уақыт болып есептеледі;
- жер үсті теңіз толқынындай шайқалып, алғашқы соққылардан кейін-ақ бірнеше ғимарат опырылып түсті;
- Верныйдағы балшықтан, кірпіштен салынған үйлердің көбі толықтай құлады;
- 700-ден астам құрылыс нысаны қирап, мектептер, мешіттер мен әкімшілік ғимараттар бүлінді;
- ресми емес деректер бойынша 300-ден 450 адамға дейін қаза тапты, мыңдаған тұрғын баспанасыз қалды.
Бұл апат Қазақстанның оңтүстігіндегі ең ірі табиғи апаттардың бірі ретінде тарихта қалды.
Верный қаласы зілзаладан кейін қалай өзгерді
Апат қала құрылысында түбегейлі өзгерістер жасау қажеттігін көрсетті. Жер сілкінісінен кейін қаланың жаңа кезеңі басталды, онда басты мақсат — қауіпсіз әрі төзімді ғимараттар салу болды. Бұл өзгерістер Алматының болашақ қалпына үлкен әсер етті.
- Ағаш құрылыстар белсенді салына бастады. Кірпіш пен тастан салынған үйлердің опырылып құлағаны байқалған соң, ағаш құрылыс материал ретінде көбірек қолданылды. Ағаш жеңіл әрі серпімді болғандықтан, сейсмикалық толқындарды жақсы сіңіреді.
- Көше құрылымы өзгеріп, кеңейтілді. Қирандыларды тазарту кезінде кейбір көшелер жаңадан жоспарланды. Бұл кеңістікті ұйымдастыруда эвакуация, өрт қауіпсіздігі мен көлік қозғалысы ескерілді.
- Сейсмология қызметі құрылды. Алматыда алғашқы жер сілкінісін бақылау құрылғылары орнатылды. Бұл келесі жылдары жер сілкіністерінің алдын алу және зерттеу үшін маңызды қадам болды.
- Құрылыс стандарттары енгізілді. Ғимараттардың биіктігіне, іргетасының беріктігіне қатысты нақты талаптар бекітілді. Бұл ережелер кейін басқа қалаларға да үлгі болды.
- Сәулет стилі өзгерді. 20 ғасырдың басындағы жаңа құрылыстар сейсмологиялық талаптарға сәйкес жобаланды. Қоғамдық нысандарда үлкен терезелер, жеңіл шатырлар және күшейтілген арқалықтар қолданылды.
Осылайша Верный қаласы тек қалпына келіп қоймай, қауіпсіздігі жоғары, құрылымы жүйелі шаһарға айнала бастады.
Қоғамдық санада бұл оқиға қалай көрініс тапты
Бұл зілзала тек ғимараттарды ғана емес, адамдардың өмірлік көзқарасын да өзгертті. Ол қоғамда қауіпсіздік, жауапкершілік және ынтымақтастық мәселелерін алға шығарды. Апатың салдары тұрғындар санасында ұзақ сақталды.
- азаматтар апатты жағдайда не істеу керектігін үйрене бастады;
- мектептерде жер сілкінісі кезіндегі әрекетке арналған сабақтар өткізілді;
- 1911 жылғы оқиға газет беттерінде, мемуарларда, әдеби шығармаларда жиі жазылды;
- қайырымдылық ұйымдары мен ерікті көмек топтары пайда болды;
- қала мұражайларында сол күндерге қатысты суреттер, хаттар мен куәгерлердің жазбалары сақталған.
Бұл трагедия алматылықтар үшін маңызды тарихи сабаққа айналды, ол тек материалдық емес, рухани дайындықтың да маңызын көрсетті.
1911 жылғы жер сілкінісі Верный қаласын үлкен сынаққа салды. Бірақ осы апат қаланың жаңаша қалыптасуына, сейсмологиялық қауіпсіздікті бірінші орынға қоюына түрткі болды. Бұл тәжірибе болашақта Алматыны тек көрікті емес, сонымен бірге төзімді әрі өмір сүруге қолайлы қалаға айналдырды. Табиғат апаттарына дайын болу — тек инженерлік мәселе емес, ол қоғамның жауапкершілік деңгейін де анықтайды.
