Мазмұны
Ғылым даму үшін батыл ой, терең ізденіс және шындыққа деген ұмтылыс қажет. Адамзат тарихында ғылымға елеулі үлес қосқан көптеген тұлғалар бар, алайда олардың ішінде Альберт Эйнштейннің орны ерекше. Ол тек ғалым ғана емес, бүкіл дүниетанымды өзгерткен ойшыл ретінде есте қалды. Эйнштейннің жаңалықтары кеңістік, уақыт және энергия туралы түсініктерге түбегейлі өзгеріс енгізді. Оның еңбектері қазіргі заманғы физиканың іргетасына айналып, бүкіл әлемге танымал болды.
Балалық шағы, білімі және қалыптасу кезеңі
Альберт Эйнштейн 1879 жылы Германияның Ульм қаласында еврей отбасында дүниеге келді. Бала кезінде тұйық әрі сабырлы болған, тіпті сөйлеуді кеш бастаған. Бірақ ерте жастан математика мен философияға қызығушылық танытып, өздігінен оқуға бейім болған. Цюрих политехникалық мектебіне алғашында түсе алмаса да, бір жылдан кейін қабылданып, оны сәтті аяқтады.
Оның жастық шағындағы маңызды деректер:
- дәстүрлі білім беру жүйесін сынап, оның шығармашылықты тұншықтыратынын айтқан;
- жас кезінен-ақ ғылыми кітаптарды өз бетімен оқып, талдау жасаған;
- оқуын үздік аяқтағанына қарамастан, бірден жұмыс таба алмаған;
- Швейцариядағы патент бюросында жұмыс істеп жүріп, ғылыми мақалалар жазған;
- 1905 жылы бірнеше бірегей еңбектер жариялап, ғылымдағы «ғажайып жылын» бастаған.
Осы кезеңдер болашақта бүкіл әлемді таңғалдырған ғалымның қалыптасуына жол ашты.
Ғылыми жетістіктері және салыстырмалылық теориясы
1905 жыл Эйнштейннің ғылыми мансабындағы бетбұрыс кезең болды. Ол осы жылы арнайы салыстырмалылық теориясын ұсынып, әйгілі E=mc² формуласын жариялады. Кейінірек, 1915 жылы ол жалпы салыстырмалылық теориясын жасап шығарды.
Эйнштейннің негізгі ғылыми жаңалықтары:
- Арнайы салыстырмалылық теориясы. Бұл теорияда физиканың заңдары барлық бақылаушылар үшін бірдей екені және кеңістік пен уақыт жылдамдыққа байланысты өзгеретіні дәлелденді.
- E=mc² формуласы. Бұл формула энергия мен массаның өзара байланысын көрсетті. Ядролық энергетиканың негізі осы заңдылықпен түсіндірілді.
- Жалпы салыстырмалылық теориясы. Мұнда гравитация кеңістік-уақыттың майысуынан пайда болады деп түсіндірілді. Бұл теория арқылы жарықтың ауытқуы мен Әлемнің кеңеюі сияқты құбылыстар түсіндірілді.
- Фотоэффект құбылысы. Эйнштейн жарықтың металл бетіне әсер етіп, электрондарды шығаратынын сипаттап берді. Осы еңбегі үшін ол 1921 жылы Нобель сыйлығын иеленді.
- Космологиялық тұрақты. Эйнштейн алғашында бұл ұғымды қателік деп есептегенімен, кейін ол Ғаламның жедел кеңеюі теориясымен қайта оралды.
Бұл жаңалықтардың әрқайсысы физика, астрофизика және технология салаларына терең ықпал етті.
Қоғамдағы рөлі және азаматтық ұстанымы
Альберт Эйнштейн тек ғалым ғана емес, қоғам қайраткері ретінде де белсенді болды. Германияда нацистік режим орнаған соң, ол АҚШ-қа қоныс аударып, сонда өмірінің соңына дейін ғылыми қызметін жалғастырды. Ол бейбітшілік, адам құқығы және білім еркіндігі үшін күресті.
Оның қоғамдық қызметі мына бағыттарда көрінді:
- АҚШ президенті Рузвельтке ядролық зерттеулер туралы хат жолдап, Манхэттен жобасының басталуына себепкер болды;
- Хиросима мен Нагасаки оқиғаларынан кейін ядролық қаруға қарсы шықты;
- ғылым саласында халықаралық ынтымақтастықты қолдады;
- нәсілдік кемсітушілікке қарсы күресті;
- Израиль президенті болудан бас тартып, өзін ғылымға арнауды жөн санады.
Эйнштейн қоғамға тек ойымен емес, адамгершілігімен де үлгі бола білді.
Тұлғалық болмысы мен мұрасы
Эйнштейн ерекше интеллект иесі ғана емес, сонымен қатар қарапайым, шынайы әрі шығармашыл адам болған. Ол скрипкада ойнап, философиялық мәтіндерді сүйіп оқыған. Көп жағдайда шұлық кимей жүретін, өйткені оны қажетсіз деп санаған. Әлемдік атақ-даңққа қарамастан, ол қарапайымдылық пен шындықты қадірледі.
Оның мұрасы мынадай салаларда көрініс тапты:
- қазіргі заманғы физика мен космологияның теориялық негіздері;
- миллиондаған студент пен жас ғалымға шабыт беретін тұлға;
- тәуелсіз ойлау мен еркін ізденістің символы;
- «Эйнштейн» сөзі ақылдылықтың нышанына айналды;
- оның есімімен аталатын ғылыми орталықтар, қорлар мен марапаттар бар.
Ол ғылым жолында тек білімге ғана емес, рухани биіктікке де жетуді мақсат етті.
Альберт Эйнштейн – бүкіл адамзаттың ой-санасын жаңа деңгейге көтерген дара тұлға. Оның еңбектері ғылымның шекарасын кеңейтті, ал идеялары ғасырлар бойы өз маңызын жоғалтқан жоқ. Ол арқылы әлем кеңістігі мен уақыты туралы түсінігіміз мүлде жаңа мағынаға ие болды. Эйнштейн – терең білім мен рухани адалдықтың жарқын үлгісі.
