Мазмұны
Түстер адамзат мәдениетінде ежелден бері терең мағынаға ие. Олар тек әсемдіктің емес, дүниетаным мен өмір салтының көрінісі бола алады. Көлеңке мен рең арқылы сезім беріледі, әлеуметтік мәртебе көрсетіледі, тіпті үнсіз тілдесу де жүреді. Әсіресе Азия елдерінде әрбір түс белгілі бір энергияны, сенім жүйесін немесе дәстүрлі философияны білдіреді. Мұнда түс тек сыртқы әсер емес, ғасырлар бойы қалыптасқан рухани ұғымның бір бөлігі. Сол себепті, Азиядағы түстердің мәнін дұрыс түсіну үшін олардың мәдени астарына үңілу қажет.
Қызыл түс – өмір мен берекенің белгісі
Көптеген Азия елдерінде қызыл түс қуат пен жақсы ниеттің символы саналады. Бұл түс жамандықтан қорғап, табыс пен молшылық шақырады деп есептеледі.
Қызыл түс келесі мағыналармен байланысты:
- өмірлік күш пен қозғалыс;
- шаттық, береке және сәттілік;
- үйлену салттарындағы басты реңк;
- мереке мен салтанаттың белгісі;
- рухани қауіптен қорған.
Мысалы, Қытайда қызыл түс – ұлттық мерекелер мен маңызды салт-жоралардағы басты реңк. Қызыл конверттер, неке киімдері, жаңа жылға арналған декорациялар – бәрі игіліктің нышаны ретінде қолданылады.
Ақ түс – тазалық қана емес
Батыс мәдениетінде ақ түс көбінесе тазалықпен, бейкүнәлікпен байланыстырылады. Алайда Азияда бұл түске қатысты мағына әлдеқайда күрделірек және контекске қарай айтарлықтай өзгереді.
Ақ түс келесі ұғымдарды бейнелей алады:
- қайғы мен қоштасу;
- дүниелік ләззаттан бас тарту;
- рухани тазалық пен сабыр;
- қарапайымдылық пен зейін;
- тыныштық пен ішкі үйлесім.
Жапония мен Қытайда ақ түсті көбінесе аза тұту рәсімдерінде қолданады. Сонымен қатар буддалық монахтар бұл түсті тіршіліктен аулақ болудың, ішкі жолға түсу ниетінің белгісі ретінде киеді.
Қара түс – қосарлы мағына иесі
Қара түс Азия мәдениеттерінде әрі тереңдікті, әрі қауіп-қатерді білдіреді. Ол бір жағынан – биліктің, екінші жағынан – белгісіздік пен қорқыныштың символы бола алады.
Қара түске берілетін мағына мыналармен байланысты:
- Биліктің көрінісі. Қытай мәдениетінде бұл түс су мен солтүстік бағытпен байланыстырылып, билік пен тұрақтылықты білдіреді. Ресми және іскерлік киім үлгілерінде жиі қолданылады.
- Қауіптің белгісі. Кейбір халықтарда қара түс тыйым салынған, тылсым немесе жағымсыз күштердің нышаны ретінде қабылданады.
- Даналық пен бастау. Даосизм философиясында қара түс дүниенің алғашқы күйін, жаратылу алдындағы тыныштықты бейнелейді. Ол – барлық мүмкіндіктің бастауы.
Сондықтан бұл түс үнемі теріс мағынада қолданылмайды, керісінше – күрделі әрі терең ұғымдарды сипаттайды.
Сары түс – мәртебе мен орталықтың реңкі
Азияда сары түс ежелден күн мен билікпен байланыстырылады. Ол тек жоғары тап өкілдеріне ғана тән ерекше реңк болған.
Сары түске тән мағыналар:
- патшалық немесе императорлық билік;
- білім, даналық және орталықтандыру;
- жерге жақындық пен тұрақтылық;
- табиғатпен үндестік;
- рухани құрмет пен бедел.
Қытайда бұл түс императорларға ғана рұқсат етілген, ал Таиландта ол корольдің туған күнін бейнелейді. Сары түс биліктің киелі рәмізі саналған.
Көк пен жасыл – табиғат пен үйлесімнің түстері
Табиғи реңктер Азияда тыныштық, денсаулық және тұрақтылықпен байланыстырылады. Бұл түстер адамның ішкі және сыртқы әлемімен үндесуін білдіреді.
Көк пен жасыл түстер мынадай ұғымдарды қамтиды:
- өсу мен өмірлік қуат;
- ойдың айқындығы және ішкі үйлесім;
- аурулардан қорғану;
- су мен өсімдіктер әлемімен байланыс;
- үміт пен рухани жаңару.
Мысалы, ислам дәстүрінде жасыл түс – жұмақ пен бейбітшіліктің символы. Кореяда бұл реңк шығыс бағытымен, көктеммен және жаңару процесімен байланысты.
Азия елдеріндегі түстер тек эстетикалық мәнмен шектелмейді – олар мәдениет пен руханияттың терең қабаттарынан тамыр алады. Әрбір реңк – бұл тарихи жадтың, наным-сенім мен дүниетанымның көрінісі. Осындай түстік кодтарды түсіну арқылы біз Азия халықтарының өнерін, дәстүрін және қарым-қатынасын тереңірек сезіне аламыз. Мұнда түс – жай бейнелеу құралы емес, мәдени диалогтың ажырамас бөлігі.
