Мазмұны
Азияда қалыптасқан жауынгерлік өнерлер ғасырлар бойы тек қақтығыс тәсілі немесе өзін қорғау құралы ретінде ғана дамыған жоқ. Әртүрлі өңірлерде бұл тәжірибелер діни көзқарастармен, әлеуметтік дәстүрлермен және философиялық ілімдермен тығыз байланыста болды. Алғашында тіршілік үшін қажет дағдылар ретінде пайда болған әдістер уақыт өте келе дене мен сананы қатар тәрбиелейтін тұтас жүйелерге айналды. Дәл осы ішкі үйлесім мен тәртіп шығыстық мектептерді ерекше мәдени құбылыс етті. Олардың мәнін түсіну үшін философиялық негіздеріне үңілу маңызды.
Тарихи қалыптасу алғышарттары
Азиялық жауынгерлік жүйелердің дамуы мемлекеттердің тарихымен, соғыс жағдайларымен және қоғам құрылымымен тығыз байланысты болды. Қытайда, Жапонияда, Кореяда, Үндістанда және Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде әрбір бағыт нақты ортаға бейімделіп қалыптасты. Көптеген мектептер ғибадатханаларда немесе билеушілер сарайларында пайда болып, ұстаздардан тек техникалық шеберлік емес, рухани тұрақтылық та талап етілді. Білім ұрпақтан ұрпаққа ауызша және тәжірибе арқылы берілді. Мұндай дәстүр сабақтастығын сақтауға мүмкіндік жасады.
Шығыстық мектептердің философиялық негіздері
Азиялық жауынгерлік өнерлер спорттық жарыспен шектелмей, терең философиялық мазмұнға сүйенеді. Даосизм, буддизм және конфуцийшілдік ілімдері жаттығу қағидаларының қалыптасуына зор әсер етті. Дененің күші мен сананың тыныштығы өзара тең деп қарастырылады. Ішкі тепе-теңдіксіз физикалық қуаттың маңызы төмендейді деп есептеледі.
Бұл бағыттарға тән негізгі философиялық ұстанымдар төмендегідей сипатталады.
- жұмсақтық пен қатаңдық арасындағы тепе-теңдікке ұмтылу, мұнда күш саналы түрде және үнемді қолданылады;
- өзін-өзі тәртіпке келтіру арқылы мінезді жетілдіру және эмоцияны бақылау;
- ұстазға және дәстүрге құрмет көрсету, бұл этикалық жауапкершілікті қалыптастырады;
- жекпе-жекті қарсыласты жеңу емес, өзін тану құралы ретінде қабылдау.
Осындай қағидалар жаттығуды рухани тәжірибеге айналдырады.
Қытайлық дәстүрлер және олардың ерекшелігі
Қытай жауынгерлік өнерлері көбіне ушу атауымен біріктіріледі және стильдік алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Кейбір бағыттар сыртқы күш пен төзімділікке басымдық берсе, басқалары ішкі ци энергиясын дамытуға мән береді. Шаолинь дәстүрі монастырлық тәртіп пен жауынгерлік дайындықтың үйлесімін көрсетеді. Даосизмге негізделген мектептер табиғилық пен қозғалыстың еркіндігін жоғары қояды. Бұл айырмашылықтар қытай философиясының байлығын айқын бейнелейді.
Жапон жауынгерлік жолы
Жапонияда жауынгерлік өнерлер самурайлық бусидо кодексінің ықпалымен дамыды. Ар-намыс, парыз және адалдық басты құндылық ретінде қарастырылды. Кэндо, дзюдо және айкидо сияқты бағыттар өзін жетілдіру жолы ретінде қабылданды. Айкидо қарсыластың күшін өзіне қарсы бағыттамай, оны үйлесімді түрде бұруға үйретеді. Бұл тәсіл қақтығысты күш қолданбай шешу идеясын көрсетеді.
Корей және оңтүстіказиялық бағыттар
Кореялық мектептер, соның ішінде тхэквондо, жылдамдық пен дәлдікке ерекше көңіл бөледі. Сонымен қатар мінез тәрбиесі мен қарсыласқа құрмет көрсету маңызды саналады. Үндістандағы калари-паятту сияқты жүйелер аюрведалық біліммен және тыныс алу тәжірибелерімен тығыз байланысты. Мұнда техника адам анатомиясын терең түсінумен ұштасады. Мұндай синтез жауынгерлік өнердің денсаулықты нығайтуға да қызмет ететінін көрсетеді.
Қазіргі заманғы мәні мен өзгерісі
Бүгінде азиялық жауынгерлік өнерлер жаһандық мәдени кеңістіктің бір бөлігіне айналды. Олар спорттық жарыстарда, өзін қорғау бағдарламаларында және фитнес жүйелерінде кеңінен қолданылады. Көптеген мектептер коммерциялық ықпалға қарамастан, философиялық негізін сақтауға тырысады. Жаттығу үдерісі психологиялық тұрақтылық пен өзіне сенімділікті дамытуға көмектеседі. Дәстүр мен қазіргі талаптың үйлесуі олардың өзектілігін арттырып отыр.
Қазіргі қабылдауды төмендегі тұжырымдармен сипаттауға болады.
- Тұрақты жаттығу арқылы физикалық төзімділік пен қимыл үйлесімін қалыптастыру.
- Күрделі жағдайда сабыр сақтай білуге мүмкіндік беретін психологиялық беріктік.
- Басқа мәдениеттерді тану арқылы дүниетанымды кеңейту және өзара құрметті нығайту.
Бұл қырлар шығыстық тәжірибелердің әмбебап құндылығын дәлелдейді.
Азиялық жауынгерлік өнер жүйелері тарих, мәдениет және философияның өзара тоғысқан күрделі құрылымы болып табылады. Олар күшті жауапкершілікпен қолдануды және жеңісті ішкі шектеулерді еңсеру ретінде қабылдауды үйретеді. Тәртіп пен саналы әрекет арқылы адам өзін және әлемді тереңірек түсіне алады. Дәл осы мазмұн олардың туған аймағынан тыс жерлерде де жоғары бағалануына себеп болып отыр.
