Мазмұны
Адамзат ежелден аспанға көз тігіп, Жерден тыс өмірдің бар-жоғы туралы ойланып келеді. Соңғы онжылдықта ғылым аспандағы шексіз әлемді зерттеуде үлкен серпіліс жасап, өзге жұлдыздардың айналасында айналатын экзопланеталарды аша бастады. Бұл аспан денелері таңғаларлық қасиеттерімен, ерекше орта жағдайларымен және өмір сүру мүмкіндігімен ерекшеленеді. Экзопланеталарды зерттеу арқылы біз Ғаламның құрылымын тереңірек түсіне аламыз. Осы мақалада сол экзопланеталар туралы ең қызықты және ерекше деректер жинақталған.
Планеталардың керемет алуан түрлілігі
Әрбір экзопланета өзіндік ерекше сипаттарға ие, олардың көбісін Күн жүйесіндегі денелермен салыстыру мүмкін емес.
- кейбір экзопланеталар Юпитерден бірнеше есе үлкен немесе Меркурийден кішкентай болуы мүмкін;
- олардың ішінде жұлдызға өте жақын орналасқандары бір айналымын бірнеше сағатта аяқтайды;
- кейбір планеталарда мұзды қабаттар, қызған мұхиттар немесе металдан тұратын бұлттар кездеседі;
- атмосферасында Жерде кездеспейтін элементтер мен қосылыстар бар;
- астрономдар жарық түсірмейтін және толық қараңғылықта жүрген планеталарды да тапқан;
- кейбір денелер эклиптика жазықтығына тік орналасқан ерекше орбита бойымен қозғалады;
- жұлдызы жоқ, ғарышта еркін қалқып жүрген жалғыз планеталар да бар;
- кейбір экзопланеталарда сутегі мен метаннан тұратын тығыз атмосфера қалыптасқан, бұл алғашқы Жер атмосферасын еске салады;
- олардың бетінде үнемі урагандар соғып, алып құйындар қалыптасып отырады;
- кей экзопланеталардың температурасы 2000 градус Цельсийден асады.
Бұл деректер экзопланеталарды зерттеуді шынайы ғарыштық археологияға айналдырады және жаңа жаңалықтарға жол ашады.
Астрономия жетістіктері мен технологиялық серпілістер
Қазіргі заманғы құрал-жабдықтар мен әдістер арқылы астрономдар экзопланеталарды анықтап қана қоймай, олардың сипаттарын терең зерттеуге мүмкіндік алып отыр.
- Алғашқы расталған экзопланета 1992 жылы ашылды. Ол пульсар айналасындағы бірнеше дене болатын, бұл нейтрон жұлдызы үнемі радио толқындарын шығарып тұрады.
- 2009 жылы NASA ұшырған «Kepler» телескопы экзопланеталарды іздеуде төңкеріс жасады. Ол мыңдаған жаңа денелерді тапты, олардың ішінде өмірге қолайлы аймақта орналасқандары да бар.
- Ең тиімді әдістердің бірі — транзиттік бақылау әдісі. Ол жұлдыз жарығының әлсіреуін тіркеп, планетаның оның алдынан өтуін анықтауға негізделген.
- Жақын жұлдыздар айналасындағы кейбір экзопланеталар Жерден бар-жоғы бірнеше ондаған жарық жылы қашықтықта орналасқан. Бұл олардың атмосферасын зерттеуге және биологиялық белгілерді анықтауға мүмкіндік береді.
- Жақын болашақта іске қосылатын «James Webb Space Telescope» пен Еуропалық ғарыш агенттігінің жобалары бұл бағытты жаңа деңгейге шығарады. Олар экзопланеталар атмосферасының құрамын дәл анықтап, олардың бетінде қандай жағдайлар барын нақтылауға көмектеседі.
Бұл зерттеулер астрономияның келешегін кеңейтіп, адамзаттың таным көкжиегін жаңа биіктерге көтеруде.
Экзопланеталар — бұл тек астрономиялық нысандар ғана емес. Олар — адамзаттың ашуға, тануға және шекаралардан асып түсуге деген ұмтылысының белгісі. Әрбір табылған жаңа әлем бізге Ғаламның сан қырлы екенін дәлелдейді. Бір күні дәл сол алыс планеталардан біз өмірдің басқа түрлерін немесе өзіміз жайлы жаңа шындықтарды табуымыз әбден мүмкін.
