Мазмұны
Ән – тек әуен мен сөздер ғана емес, бұл – халықтың жан-дүниесінің көрінісі, ұрпақтан-ұрпаққа жететін мәдени код. Жер бетіндегі кейбір елдерде ән айту күнделікті өмірдің ажырамас бөлігіне айналған. Солардың бірі – Грузия. Бұл елде ән – салт-дәстүрдің, ұлттық рухтың және қоғамның тіршілігінің айнасы. Әсіресе көпдауысты ән айту өнері грузин халқының шынайы ерекшелігіне айналып, әлемге танымал мәдени құбылыс болды.
Грузин көпдауысты әнінің тамыры мен ерекшелігі
Көпдауыстылық грузин фольклорында ежелден бар. Археологиялық деректер мен халық жырлары бұл дәстүрдің жазу пайда болғанға дейін-ақ кең тарағанын дәлелдейді. Бұл вокалдық стильдің ерекшелігі – әр дауыс жеке әуенмен орындалады, ал жалпы үйлесім күрделі әрі ерекше естіледі.
Грузин дәстүрлі әнінің негізгі сипаттары:
- әрбір дауыс өз әуенін дербес орындайды, бірақ жалпы үйлесімділікті сақтайды;
- ән көбінесе музыкалық аспапсыз, табиғи интонациямен айтылады;
- ерекше интервалдар мен үн үйлесімдігі қолданылады;
- ән айту нәтижесі ғана емес, оны бірге орындау процесі де маңызды саналады;
- қарапайым ауыл отбасыларының өзінде бұл өнердің негізін білетіндер жиі кездеседі.
Бұл – арнайы жаттығу мен құлақтың, сезімнің үйлесімін талап ететін күрделі өнер.
Грузияда көпдауыстылықтың кең таралуының себептері
Неліктен дәл осы елде осындай ерекше вокалдық стиль қалыптасты деген сұраққа бірнеше тарихи және мәдени факторлар жауап береді. Олар халықтың тұрмыс-тіршілігі мен табиғи ортасына да тікелей байланысты.
Мынадай себептерді атап өтуге болады:
- Географиялық оқшаулық пен аймақтық әртүрлілік. Грузия таулы әрі ландшафты әртүрлі ел болғандықтан, әр аймақта өз ән айту дәстүрі дамыған. Бұл ұлттық музыкалық байлықтың сан алуандығын арттырды.
- Қоғамның ұжымдық сипаты. Ауылдық өмір салтында бірлік пен өзара көмек жоғары бағаланған. Бірге ән айту адамдар арасындағы байланысты нығайтты.
- Әннің рәсімдік және рухани мәні. Әндер үйлену, аза тұту, егін жинау, жорық сынды маңызды сәттерде орындалды. Бұл арқылы халық қуанышын да, қайғысын да ортақтасып жеткізді.
- Христиан дінінің ықпалы. Ертеден бастап шіркеу салттарында көпдауысты діни әндер кең қолданылған. Бұл дәстүр кейіннен халық әндеріне де әсер етті.
- Ұлттық мінездің сезімталдығы. Грузиндер ашық, эмоцияға толы халық болғандықтан, ән айту – олардың жан дүниесінің табиғи көрінісі.
Яғни көпдауысты ән айту – арнайы үйренетін техника емес, бұл – халықтың тұрмысына, болмысына сіңіп кеткен табиғи өнер.
Қазіргі Грузиядағы ән дәстүрінің орны
Жаһандану мен техникалық дамуға қарамастан, көпдауысты ән айту Грузияда жоғалып кеткен жоқ. Керісінше, ол мемлекеттік деңгейде қорғалып, ЮНЕСКО тарапынан адамзаттың материалдық емес мәдени мұрасы ретінде танылды.
Бүгінде бұл өнер мынадай формада жалғасуда:
- отбасы мен достар жиналғанда табиғи түрде ән шырқау дәстүрі сақталған;
- мектептер мен колледждерде ұлттық музыкаға ерекше көңіл бөлінеді;
- халықаралық фестивальдерде түрлі аймақтардың ансамбльдері ұлттық вокал дәстүрін таныстырады;
- Тбилиси көшелерінде, дәмханаларда, қоғамдық орындарда тірі орындау жиі естіледі;
- интернет пен әлеуметтік желілер арқылы грузин әндері жаһандық аудиторияға жол табуда.
Мұның барлығы көпдауыстылықтың заманауи мән-маңызын жоғалтпағанын көрсетеді.
Грузин көпдауысты әні – бұл әуен ғана емес, халықтың рухани әлемін ашатын терең өнер. Ол адамдарды біріктіреді, ұлттың болмысын айқындайды және ұрпаққа жүрекпен сезілетін мұра қалдырады. Грузияға барған жан бұл елдің қай бұрышынан болса да жүректен шыққан үндерді естіп, рухани жылулықты сезінері сөзсіз.
