Мазмұны
Әлемнің әр түкпірінде көптілділік жиі кездескенімен, кей елдер ғана тілдік тепе-теңдікті сақтай алған. Парагвай — сондай сирек мысалдардың бірі. Бұл мемлекетте ресми түрде екі тіл — испан тілі мен гуарани тең дәрежеде қолданылады. Латын Америкасының көптеген елдерінде байырғы халықтың тілі уақыт өте келе ығыстырылып, ұмыт болғаны белгілі. Алайда Парагвайда бұл үрдіс керісінше жүрді: гуарани тілі күнделікті тұрмыста кеңінен сақталып, бүгінгі күнге дейін белсенді қолданылады. Мұндай ерекшеліктің қалыптасуына тарихи, әлеуметтік және мәдени факторлар тікелей әсер етті.
Тарихи жағдай мен отарлық кезеңнің ерекшелігі
Парагвайдағы екі тілділік тамыры тереңде жатыр және елдің отарлық дәуірдегі оқиғаларымен тығыз байланысты.
- испандар жергілікті гуарани тайпасымен қарым-қатынас орнатып, олардың өмір салтын жоймай, бейімделе білді;
- иезуит монахтары жергілікті тілді меңгеріп, сол тілде христиан дінін насихаттауға тырысты, бұл гуаранидің жазба тіл ретінде қалыптасуына жол ашты;
- басқа аймақтармен салыстырғанда, Парагвайда байырғы мәдениет қатты қысымға ұшыраған жоқ;
- испандықтар мен жергілікті әйелдер арасындағы некелерден құралған аралас қоғамда гуарани тілі тұрмыста кең тарады.
Осы факторлардың үйлесімі тілдердің бірін-бірі ығыстырмай, қатар өмір сүруіне жағдай жасады.
Күнделікті өмірдегі гуаранидің рөлі
Гуарани тілі бүгінгі таңда фольклорлық мұра ғана емес, күнделікті қатынас құралы ретінде маңызды қызмет атқарады.
- Бұл тіл үй ішінде, базарларда, ауылдар мен шағын қалаларда белсенді қолданылады. Гуараниде мақал-мәтелдер, әзілдер мен тұрмыстық сөз тіркестері кең таралған.
- Испан тілі көбінесе ресми және іскерлік ортада пайдаланылады. Құжаттар, заңнамалық актілер, бұқаралық ақпарат құралдары негізінен испанша жүргізіледі.
- Ел тұрғындарының көпшілігі екі тілде еркін сөйлейді және сөйлесу барысында екеуін араластырып қолданады. Мұндай стиль «жопара» деп аталады — бір сөйлемде екі тілдің сөздері қатар кездеседі.
Тілдердің осылайша нақты рөлдерге бөлінуі олардың тұрақты қолданысын қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік қолдау және білім беру жүйесі
Парагвайдағы екі тілділік тек дәстүрлі жолмен сақталып қойған жоқ, ол мемлекеттік деңгейде қолдауға ие.
- ел Конституциясы бойынша гуарани тілі испанмен қатар ресми мәртебеге ие;
- мектеп бағдарламаларында екі тіл де оқытылады, кей пәндер екі тілде қатар жүргізіледі;
- радио мен теледидарда гуарани тіліндегі хабарлар жиі шығады;
- мектеп бітірушілер екі тілде еркін сөйлеп, жаза алады, бұл оларды жан-жақты әрі икемді маман етеді.
Мұндай саясат тілдік баланстың сақталуына, әрі дамуына серпін береді.
Ұлттық болмыс пен мәдени мақтаныш
Парагвай тұрғындары үшін гуарани тілін білу — тек тұрмыстық қажеттілік емес, рухани-мәдени құндылықтың көрінісі.
- Бұл тілді меңгеру — елге деген патриотизм мен ұлттық бірегейлікті көрсетудің бір жолы. Басқа мемлекеттермен салыстырғанда, гуарани артта қалушылықтың емес, мәдени сананың белгісі ретінде қабылданады.
- Гуарани тіліндегі өлеңдер, әндер, театр қойылымдары мен саяси сөздер қоғамда жоғары бағаланады. Бұл тіл тек тұрмыстық деңгейде емес, рухани кеңістікте де өз орнын тапқан.
- Балалар жастайынан екі тілде тәрбиеленіп, кең ауқымды ойлау қабілетін қалыптастырады. Бұл олардың мәдениетаралық түсінігін арттырып, жаһандық ортаға бейімделуін жеңілдетеді.
Гуарани тілі — Парагвай халқының рухани өзегі мен өткеннің көрінісі ретінде ерекше орынға ие.
Парагвайда екі тілдің қатар дамуы кездейсоқтық емес, тарихи сабақтастық пен парасатты саясаттың жемісі. Мұндағы тілдік үйлесім бір-біріне бәсекелес емес, керісінше, толықтырып тұратын жүйе ретінде қалыптасқан. Бұл тәжірибе тек лингвистикалық құндылық қана емес, сонымен қатар ұлттық тұтастық пен мәдени бірліктің жарқын үлгісі. Парагвай моделі өз тілдік мұрасын сақтау мен дамытуға ұмтылатын өзге елдер үшін де тағылым бола алады.
