Мазмұны
Ғаламда таңғаларлық құпияға толы әлемдер көп. Солардың ішінде Жерге ең жақын орналасқан және ерекше ерекшеліктерімен ғалымдарды әлі күнге дейін таңдандырып келе жатқан аспан денесі – Шолпан. Көне халықтар бұл жарқыраған нүктеге таңғалып қарап, оны құдайларға теңеген. Ал бүгінгі астрономдар оны Жердің сыңары деп атайды, бірақ сыртқы ұқсастығына қарамастан, ол мүлде өзгеше. Бұл мақалада біз Шолпан планетасының таңғажайып қасиеттері мен ғылыми тұрғыдан маңыздылығын қарастырамыз.
Атмосферасы мен климатының ерекшелігі
Бұл аспан денесінің ең өзгеше белгілерінің бірі – оның тығыз атмосферасы мен төзгісіз климаттық жағдайлары.
- атмосфера негізінен көмірқышқыл газынан тұрады;
- беткі қабаттағы қысым Жердегіден шамамен 90 есе артық;
- бұлттарында күкірт қышқылы бар, бұл оны өмір үшін қауіпті етеді;
- Шолпандағы беткі температура 460 градустан асады, бұл қорғалған құралдардың өзін ерітіп жібере алады.
Мұндай шектен тыс жағдайлар ғарыш аппараттарының бұл планетаға қонуын қиындатып, арнайы технологияларды талап етеді.
Айналу қозғалысы мен уақытының ерекшелігі
Көлемі мен салмағы жағынан Жерге ұқсас болғанымен, бұл планетаның қозғалыс заңдылықтары адам сенгісіз.
- Шолпандағы бір тәулік бір жылға қарағанда ұзақ. Ол өз осінен 243 Жер тәулігінде айналады, ал Күнді толық айналып шығуы үшін 225 күн керек. Сондықтан Шолпандағы бір күн бір жылмен салыстырғанда ұзағырақ болады.
- Планета кері бағытта айналады. Көптеген басқа планеталардан ерекшелігі – Шолпан шығыстан батысқа қарай қозғалады. Осыған байланысты ол жерде Күн батыстан шығып, шығыстан батады.
- Орбитасы дерлік дөңгелек. Жердің орбитасы сәл сопақтау болса, Шолпан Күнді дөңгелекке жақын шеңбер бойымен айналады. Бұл оның қозғалысын тұрақты еткенмен, климаттың тұрақсыздығын өзгертпейді.
Мұндай ерекшеліктер планеталардың даму тарихын түсінуге мүмкіндік береді.
Ғарыштық зерттеулер мен миссиялар
Қиындықтарға қарамастан, адамзат бұл жұмбақ әлемді түсінуге көп күш жұмсап келеді.
- алғашқы суреттерді Шолпан бетінен Кеңес Одағының «Венера» аппараттары жолдаған;
- NASA-ның «Магеллан» зонды 1990-жылдары жер бедерін радиолокация арқылы егжей-тегжейлі бейнелеген;
- Жапонияның «Акацуки» аппараты әлі күнге дейін атмосфералық құбылыстарды зерттеп жатыр;
- алдағы онжылдықтарда АҚШ, Еуроодақ пен Үндістан жаңа миссиялар жоспарлап отыр.
Бұл миссиялар жаңа мәліметтер беріп, болашақта Шолпанды тереңірек зерттеуге жол ашады.
Беткі құрылымының қызықты қырлары
Егер Шолпан бетіне аяқ басуға мүмкіндік туса, көз алдымызда ерекше көріністер ашылар еді.
- Кратерлер аз кездеседі. Атмосферасы тым тығыз болғандықтан, кішігірім метеориттер бетіне жете алмай, ауада жанып кетеді. Сондықтан планетаның жер бедері салыстырмалы түрде тегіс.
- Тектоникалық тақталар жоқ. Жердегі сияқты қозғалмалы литосфера Шолпанда кездеспейді. Вулкандық белсенділік жерасты жарықтарынан лава ағып шығу арқылы жүреді.
- Беткі қабат инфрақызыл сәуле шығарады. Жоғары температура салдарынан ол жылуды сәулелендіреді, бұл астрономдарға тіпті бұлттардың арасынан да бақылауға мүмкіндік береді.
Бұл ерекшеліктер Шолпандағы геологиялық тарихтың күрделі болғанын аңғартады.
Мәдениет пен ғылымдағы орны
Көне замандардан бері адамдар бұл жарқыраған нүктеге мән беріп, оны әртүрлі наным-сенімдермен байланыстырып отырған.
- Римдіктер оны махаббат пен сұлулық құдайы Венерамен байланыстырған;
- шумерлер Шолпанды Иштар деп, ал ацтектер Тлаксолтель деп атаған;
- ол жалаң көзбен көрінетін бес планетаның бірі болып саналады;
- астрологияда бұл аспан денесі үйлесім, сезімталдық пен әсемдікті білдіреді.
Сондықтан Шолпан – тек ғылыми нысан ғана емес, адамзат мәдениетінің де бір бөлігі.
Шолпан планетасы – өзіне тән қайшылықтарға толы, ерекше құбылыс. Оның күйіп тұрған атмосферасы, баяу айналысы мен тарихи мәні бұл аспан денесін өзгеше етеді. Қазіргі технологиялар дамыған сайын, біз оның сырларына тереңірек үңіліп, өз әлемімізді де жақсырақ түсіне аламыз. Шолпанды зерттеу – тек ғылым үшін емес, болашақта басқа планеталарда өмір мүмкіндігін бағалау үшін де маңызды қадам.
