Мазмұны
Соңғы онжылдықтағы ең маңызды геосаяси оқиғалардың бірі – Ұлыбританияның Еуропалық одақтан шығу туралы шешімі. Бұл тарихи шешім халықаралық қатынастарға, экономикалық байланыстарға және ішкі саяси тұрақтылыққа тікелей әсер етті. Brexit ұғымы тек бір елдің тағдырын емес, бүкіл Еуропа құрлығының болашағын қайта ой елегінен өткізуге мәжбүр етті. Бұл мақалада біз Ұлыбританияның ЕО-дан шығу себептері мен салдарын, сондай-ақ осы үрдістің негізгі кезеңдерін қарастырамыз.
ЕО-дан шығудың себептері
Ұлыбритания азаматтарының біразы елдің егемендігін қалпына келтіру идеясын қолдады. Олар Еуроодақ мүшелігі ұлттық саясат пен көші-қон жүйесіне бақылауды әлсіретті деп есептеді.
- шетелдік миграцияны шектеуге ұмтылыс;
- экономикалық ережелерді өз бетінше белгілеу ниеті;
- ЕО бюджетіне төленетін ірі жарналарға наразылық;
- халық арасында евроскептицизмнің артуы;
- Брюссельдің бюрократиялық қысымынан шаршау.
Осы факторлардың жиынтығы 2016 жылы өткен референдумда азаматтардың басым бөлігінің «шығу» жағына дауыс беруіне алып келді.
Brexit үрдісінің негізгі кезеңдері
Бір ғана дауыс беру арқылы басталған саяси шешім көпжылдық келіссөздер мен ішкі саяси дағдарыстарға ұласты. Бірнеше премьер-министрдің ауысуы мен парламент ішіндегі келіспеушіліктер жағдайды күрделендірді.
- 2016 жылғы 23 маусымда өткен референдумда 51,9% азамат ЕО-дан шығуды қолдады. Бұл нәтижеге көптеген халықаралық сарапшылар күмәнмен қарады.
- Референдумнан кейін премьер-министр Дэвид Кэмерон отставкаға кетті. Оның орнына келген Тереза Мэй ЕО-мен келісімге келуге тырысты, бірақ парламент оны қолдамады.
- 2019 жылы Борис Джонсон премьер атанды. Ол қатаң Brexit нұсқасын қолдап, 2020 жылғы 31 қаңтарда елді ЕО-дан шығарып тынды.
- 2020 жыл – өтпелі кезең болды. Осы аралықта тараптар сауда, қауіпсіздік және азаматтардың құқықтары туралы келіссөздер жүргізді.
- 2021 жылғы 1 қаңтардан бастап Ұлыбритания толықтай ЕО құрылымынан шықты. Сол сәттен бастап ел өз заңдары мен ережелерін дербес қабылдай бастады.
Brexit кезең-кезеңімен жүзеге асқанымен, оның салдары бірден сезілді.
Экономикалық және әлеуметтік салдары
Brexit шешімі ел экономикасына, еңбек нарығына және қоғамдық көңіл күйге айтарлықтай әсер етті. Бұл өзгерістер бүгінгі күнге дейін жалғасып келеді.
- ЕО елдерімен сауда айналымының төмендеуі;
- инвестициялардың басқа мемлекеттерге ауысуы;
- кедендік кедергілерге байланысты логистикадағы қиындықтар;
- Солтүстік Ирландия мәселесінің шиеленісуі;
- Еуропадан келетін жұмыс күшінің азаюы.
Сонымен бірге кейбір артықшылықтар да пайда болды: дербес сауда келісімдерін жасау, көші-қонды бақылау және ішкі заңнаманы өз бетінше қалыптастыру мүмкіндігі.
Саяси және дипломатиялық салдары
Ұлыбританияның ЕО-дан шығуы тек ішкі саяси мәселе ғана емес, бүкіл Еуропа үшін ескерту белгісі болды. Бұл өзгеріс басқа елдерге де әсер етті.
- Brexit Ұлыбританияның ішкі бірлігіне қауіп төндірді. Шотландия тәуелсіздік туралы референдум өткізуге ниет білдірді, себебі ол жақта халықтың басым бөлігі ЕО-да қалуды қалады.
- Еуроодақ өз ішіндегі тұтастықты күшейтудің маңызын ұғынды. Ұқсас жағдайлардың алдын алу үшін саяси интеграцияны нығайту қажеттігі айқындалды.
- Ұлыбритания АҚШ пен басқа елдермен сауда байланыстарын нығайтуға кірісті. Бұрынғы отарлармен жаңа қарым-қатынастар орнату басталды.
- Солтүстік Ирландия мен Ирландия шекарасы мәселесі ушыға түсті. Протоколдар мен кедендік бақылаулар аймақтағы тұрақтылыққа әсер етті.
Бұл өзгерістер тек Ұлыбританияны ғана емес, тұтас Еуропаны жаңа бағыттар іздеуге итермеледі.
Brexit – бұл егемендік пен халықаралық әріптестік арасындағы тепе-теңдікті іздеудің айқын мысалы. Ұлыбритания дербестікке қол жеткізгенімен, оның орнына күрделі келіссөздер мен әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге тап болды. Бұл тәжірибе басқа елдерге сабақ болып, халықаралық саясатта батыл шешімдердің салдарын терең түсінуге мүмкіндік береді.
