Мазмұны
Адамдар арасындағы қарым-қатынас тек қимылмен немесе әрекетпен ғана емес, сонымен қатар сөз арқылы да қалыптасады. Құрмет көрсету – кез келген өзара түсіністіктің, мәдениетті диалогтың және сенімді байланыстың негізі. Осы ұғымды білдірудің түрлі тәсілдері бар: кейде бұл интонация, кейде – нақты әрекет, ал кейде – қысқа, бірақ мәні терең сөз. Қазіргі тіл мәдениетінде «респект» сөзі жиі кездеседі. Бұл мақалада осы сөздің мағынасы, қолданыс аясы және оны алмастыратын баламалар туралы айтып өтеміз.
Респект сөзінің мағынасы мен шығу тегі
«Респект» сөзі ағылшын тіліндегі respect сөзінен енген және «құрмет», «қадірлеу» деген мағынаны білдіреді. Қазақ тіліне бұл сөз көбіне жастардың бейресми сөйлеуінен келіп енгенімен, бүгінде әлеуметтік желілерде, ауызекі тілде жиі қолданылады.
Сөздің өзі қысқа, нақты әрі оң эмоцияны білдіреді – ризашылық, қошемет немесе бағалау. Ол көбіне «құрметтеймін», «бағалаймын», «жарайсың» деген сөздердің орнына айтылады. Әсіресе ерлікке, даналыққа немесе табысқа байланысты айтылғанда ерекше мәнге ие болады.
Қай кезде «респект» сөзін қолдануға болады
Бұл сөздің мәні бейресми болса да, кей жағдайларда оны орнымен қолдану қарым-қатынасты жылытып, жақсы әсер қалдырады. Төменде респект айтуға лайық сәттердің тізімі берілген.
- біреуді қиын сәтте қолдағаны немесе қорғағаны үшін;
- әдептілік немесе адамгершілік танытқан әрекеті үшін;
- терең ой, нақыл сөз немесе даналық пікір айтқан кезде;
- кәсіби жетістігі мен еңбегі үшін;
- интернеттегі пікір немесе постқа ризашылық білдіру кезінде.
Бұл сөздің басты құндылығы – шынайылықта. Егер респект шын көңілмен айтылса, оның әсері сөзсіз сезіледі.
Құрметті білдіретін басқа қандай сөздер бар
Қазақ тілінде де бір сөзбен құрмет білдіретін баламалар жеткілікті. Мұндай сөздер әртүрлі стиль мен контексте қолданылады.
- Құрмет. Бұл – ресми де, бейресми де жағдайда қолдануға болатын негізгі сөз. Ол үлкенге де, кішінің еңбегіне де айтылуы мүмкін.
- Ілтипат. Көбіне сыпайылықты, сезімталдықты білдіреді. Әңгіме барысында немесе жазбаша түрде жиі кездеседі.
- Қадір. Адамның тұлғасын, қасиетін жоғары бағалау мағынасында қолданылады. Жасы үлкен немесе сыйлы адамдарға қатысты айтылады.
- Бағалау. Бұл сөз кәсіби салада, еңбекті, білімді немесе жетістікті мойындау үшін жиі қолданылады.
- Алғыс. Құрмет пен ризашылықтың үйлескен түрі. Біреудің жақсылығын мойындау, шын көңілмен ризашылығын білдіру деген мағына береді.
Бұл сөздердің әрқайсысы белгілі бір жағдайда «респект» сөзінің орнына қолдануға лайық.
Құрметті іс жүзінде қалай көрсетуге болады
Сөзден бөлек, құрмет күнделікті әрекетімізде, қарым-қатынасымызда көрініс табуы тиіс. Оны тек айту емес, сездіру де маңызды. Төмендегі әрекеттер – күнделікті өмірде құрмет білдірудің мысалдары.
- қарсы пікірді сабырмен тыңдау;
- көмегі немесе ақылы үшін алғыс айту;
- бейтаныс адаммен немесе үлкенмен сөйлескенде «Сіз» деп сөйлеу;
- өзгенің шекарасын сақтап, әдептілік таныту;
- ешкімді бөлмей, сөзін тыңдау.
Осындай қарапайым қимылдардың өзі адамға жылулық сыйлап, сыйластықтың негізін қалайды.
Құрмет – сөз ғана емес, адамның ішкі мәдениеті мен дүниетанымының көрсеткіші. «Респект» сөзі заманауи әрі қысқа болғанымен, оның астарында терең мән жатыр. Бұл сөз арқылы сенім, ризашылық пен мойындау қатар беріледі. Ал ең бастысы – бұл сезімнің сөзге емес, шынайы ниетке негізделгені маңызды. Ендеше құрметті тек бір сөзбен емес, бүкіл болмысымызбен білдірейік.
