Мазмұны
Адамзат тарихында бүкіл әлемге әсер еткен ауыр оқиғалар аз емес. Солардың бірі — 2001 жылғы 11 қыркүйекте АҚШ аумағында жасалған террорлық шабуылдар. Бұл қасірет жаһандық қауіпсіздік жүйесіне өзгеріс енгізіп, терроризмге деген көзқарасты түбегейлі өзгертті. Оқиға салдары саясатқа, экономикаға және халықаралық қатынастарға ғана емес, миллиондаған адамның күнделікті өміріне де ықпал етті. Бұл трагедияның мәнін толық түсіну үшін оның себептерін, барысын және салдарын жан-жақты қарастыру қажет.
Қайғылы күннің хронологиясы
2001 жылы 11 қыркүйек күні таңертең «Әл-Каида» лаңкестік ұйымының мүшелері АҚШ-та төрт жолаушы ұшағын басып алып, оларды түрлі нысандарға бағыттады. Араға бірнеше минут салып, бүкіл әлем дүр сілкінді.
Оқиғаның негізгі кезеңдері:
- Алғашқы ұшақ Нью-Йорк қаласындағы Дүниежүзілік сауда орталығының солтүстік мұнарасына жергілікті уақытпен 08:46-да соғылды. Бұл – бүкіл АҚШ тарихындағы ең ірі лаңкестік шабуылдың бастамасы болды.
- Екінші ұшақ 09:03-те оңтүстік мұнараға соғылды. Екінші соққы бұл әрекеттің алдын ала жоспарланған террорлық операция екенін айқын көрсетті. Миллиондаған адам бұл сәтті теледидар арқылы көрді.
- Үшінші ұшақ Пентагон ғимаратына 09:37 шамасында соғылды. Осылайша, елдің әскери орталығы да шабуыл нысанына айналды. Бұл оқиға АҚШ-тың қауіпсіздігіне деген сенімді сілкіп тастады.
- Төртінші ұшақ 10:03-те Пенсильвания штатында құлады. Жолаушылар террористерге қарсы шығып, ұшақтың мақсатына жетуіне жол бермеді. Бұл әрекет батырлықтың және азаматтық ерліктің символына айналды.
Осы бір таңертеңгі бірнеше сағат бүкіл әлем тарихында өшпестей із қалдырды.
Құрбандар мен шығын көлемі
Шабуылдың салдары тек адам өлімімен ғана емес, сонымен қатар рухани, экономикалық және әлеуметтік тұрғыда да ауыр болды. Түрлі елдерден келген адамдар зардап шегіп, бүкіл дүние жұрты қайғыны бірге көтерді.
Оқиға мынадай ауыр зардаптарға әкелді:
- шамамен үш мың адамның өмірі қиылды;
- Нью-Йорктің символына айналған егіз мұнаралар түгелдей қирады;
- мыңдаған адам жарақат алды және психологиялық соққыға ұшырады;
- экономикалық шығын миллиардтаған доллармен есептелді;
- қоршаған орта мен тұрғындар денсаулығына ұзақ мерзімді кері әсер қалды.
Сандар бұл трагедияның ауқымын толық жеткізе алмайды. Оның шын бейнесі — өзгерген тағдырлар мен жазылмаған жаралар.
Шабуылдың себептері мен ұйымдастырушылары
Бұл лаңкестік әрекетті «Әл-Каида» ұйымы жүзеге асырды. Ұйым жетекшісі Усама бен Ладен бұл шабуылды ұзақ уақыт бойы жоспарлаған. Жүзеге асыруға тек орындаушылар емес, идеялық бағыттаушылар да қатысқан.
Шабуылдың жүзеге асуына ықпал еткен факторлар:
- азаматтық авиация мен қауіпсіздік жүйелеріндегі осалдықтар;
- халықаралық экстремизмнің қаупін бағаламау;
- арнайы қызметтер арасындағы үйлесімсіздік;
- террористердің жоғары ұйымдасқандығы мен қаржылық қолдауы;
- радикалды идеология мен фанатизм.
Бұл оқиға өркениетті елдер де радикалды күштердің алдында осал болуы мүмкін екенін көрсетті.
АҚШ-тың жауабы және жаһандық салдар
Шабуылдан кейін АҚШ үкіметі халықаралық терроризммен күреске бағытталған нақты шаралар қабылдады. Бұл қадамдар тек ел ішінде ғана емес, бүкіл әлем бойынша саяси және құқықтық өзгерістерге себеп болды.
Қабылданған негізгі шаралар:
- Ауғанстанда «Әл-Каида» мен Талибан режиміне қарсы әскери операция басталды;
- арнайы қызметтердің өкілеттігін кеңейткен «Патриоттық заң» қабылданды;
- Ішкі қауіпсіздік департаменті құрылды;
- әуежайлар мен қоғамдық орындардағы бақылау күшейтілді;
- қауіпсіздік мәселелері бойынша халықаралық әріптестік нығайтылды.
Бұл шаралар жаңа дәуірдің бастамасы болды. Жеке бостандық пен қоғамдық қауіпсіздік арасындағы тепе-теңдік мәселесі күрделі сұраққа айналды.
Мәдениет пен жадыдағы орны
11 қыркүйек оқиғасы тек саяси емес, мәдени және қоғамдық сананың ажырамас бөлігіне айналды. Бұл күн — қайғы мен еске алудың, сондай-ақ ынтымақ пен күрес рухының белгісі.
Қоғамда бұл оқиға мынадай түрде есте қалды:
- жыл сайын 11 қыркүйекте арнайы еске алу шаралары өткізіледі;
- шабуыл болған орындарда мұражайлар мен ескерткіштер орнатылған;
- осы тақырыпқа арналған фильмдер, кітаптар мен деректі жобалар жарық көрді;
- мектептер мен университеттерде түсіндіру сабақтары енгізілді;
- жаңа ғимараттарда қауіпсіздік талаптары едәуір күшейтілді.
Бұл оқиға жаңа дәуірдің рухани бетбұрысына айналды. Ол адам өмірінің бағасын және бейбіт өмірдің нәзіктігін ұғындырды.
2001 жылғы 11 қыркүйектегі оқиғалар XXI ғасыр тарихындағы ең күрделі беттердің бірі болып қала бермек. Бұл қайғылы күн әлемдегі ең қуатты мемлекеттердің бірі де тосын шабуылдың алдында қауқарсыз қалуы мүмкін екенін көрсетті. Осы лаңкестік әрекеттен кейін халықаралық қауіпсіздікке деген көзқарас түбегейлі өзгерді. Қайтыс болған жандардың рухына құрмет – болашақта мұндай қасіретті болдырмауға деген ұмтылыстың бір көрінісі. Естен кетпес бұл оқиға адамзат баласына бейбітшіліктің, келісім мен қауіпсіздіктің қаншалықты маңызды екенін еске салды.
