Мазмұны
Әділдік пен заң қоғам өмірінде әрдайым айрықша мәнге ие болып келді. Осы ұғымдар арқылы тәртіп орнатылып, әлсіздер қорғалып, күшке сүйенген озбырлық шектелді. Бұл қағидалар тек құқықтық нормаларда ғана емес, халық даналығы мен ойшылдардың пайымында да көрініс тапты. Әділдік пен тәртіп жайлы мақал-мәтелдер ғасырлар бойы қалыптасып, ұрпақтан ұрпаққа жетті. Олар теңдік, жауапкершілік және моральдық таңдау туралы түсінікті тереңдетуге көмектеседі.
Әділдік туралы халық даналығы
Әділдікке қатысты мақал-мәтелдер қоғамның жинақталған тәжірибесін бейнелейді. Мұнда дерексіз пайымнан гөрі, өмірден алынған мысал мен бейнелі салыстыру басым. Осындай нақылдар есте оңай сақталып, күнделікті жағдайда қолдануға ыңғайлы. Сол арқылы адамдар адалдық пен пайдакүнемдіктің айырмасын аңғарды.
Нақты мысалдарға көшпес бұрын, халықтық тұжырымдардың моральдық бағдар қызметін атқарғанын атап өткен жөн.
- әділдік күштен жоғары қойылады, себебі ол ар мен ақиқатқа сүйенеді;
- адал шешім адамдар арасындағы ұзақ мерзімді татулықтың негізі саналады;
- тең қарым-қатынас қоғамның кемелдігін көрсетеді;
- әділетсіз жолмен келген пайда сенімнің жоғалуына әкеледі.
Мұндай ойлар әртүрлі халық фольклорында ұқсас түрде кездеседі.
Заң туралы нақылдардағы тәртіп ұғымы
Заңға қатысты мақал-мәтелдерде ол көбіне тәртіпті сақтайтын құрал ретінде сипатталады. Оның міндеті жазалау ғана емес, бейберекеттіктің алдын алу екені де айтылады. Халықтық көзқарас ережелердің бәріне бірдей қолданылуын талап етеді. Сонымен бірге, әділдік ескерілмесе, формализмнің қауіптілігі көрсетіледі.
Бұл тақырыптағы нақылдар заңның екіжақты табиғатын айқындайды.
- Заң әлсізді күштіден қорғау үшін қажет.
- Ережелер таңдамалы қолданылса, олардың құны төмендейді.
- Рухын елемей, тек әрпіне сүйену әділетсіздікке апарады.
Әрбір тұжырым құқықтық нормаларға практикалық көзқарасты білдіреді.
Ойшылдардың әділдік пен құқық жайлы пікірлері
Философиялық нақылдар заң мен моральдың байланысын терең түсіндіреді. Көптеген ойшылдар шынайы әділдік ішкі жауапкершіліксіз мүмкін емес екенін атап өткен. Заң сыртқы реттеуші ретінде қарастырылса, ар-ождан ішкі өлшем саналады. Осындай салыстыру формальды қағидалардың шегін көрсетеді. Нәтижесінде жаза емес, саналы таңдау алдыңғы орынға шығады.
Заң мен ақиқат арасындағы қайшылық
Кейбір мақал-мәтелдерде ереже мен адамдық түсінік арасындағы қайшылық айқын көрінеді. Халық даналығы заң қатал болуы мүмкін, бірақ әрдайым әділ бола бермейтінін ескертеді. Бұл бейне норманың әрпі мен моральдық сезімнің сәйкес келмейтін жағдайларын суреттейді. Сондықтан ережелерді парасатпен қолдану ерекше маңызға ие. Осы екі бастаудың үйлесімі мінсіз өлшем ретінде қабылданады.
Қазіргі өмірдегі нақыл сөздердің маңызы
Құқықтық жүйелер дамығанымен, мақал-мәтелдер мен нақылдар өз ықпалын жоғалтқан жоқ. Олар тәрбиеде, білім беруде және қоғамдық пікірталаста кең қолданылады. Қысқа форма күрделі ойды артық түсіндірмесіз жеткізуге мүмкіндік береді. Мұндай тұжырымдар әрекетті тек заң тұрғысынан емес, әділдік өлшемімен де бағалауға жәрдемдеседі. Осы қасиет оларды әмбебап моральдық құралға айналдырады.
Әділдік пен заң туралы нақыл сөздер мен мақал-мәтелдер қоғамдық тәжірибенің ықшам көрінісі болып саналады. Олар моральсыз ереженің мәнсіз болатынын, ал тәртіпсіз адалдықтың қорғанышқа мұқтаж екенін еске салады. Қарапайым тіркестер арқылы жауапкершілік пен теңдік жайлы күрделі түсінік жеткізіледі. Бұл ойлар уақыт пен дәуірге тәуелсіз өзектілігін сақтайды. Сол себепті халықтық және философиялық даналық саналы шешімдерге бағыт беруді жалғастырып келеді.
