Мазмұны
Адам санасы – ғылым мен философия үшін әлі толық ашылмаған күрделі құбылыс. Әсіресе, түс көру әлемі көптеген жұмбақтарға толы: онда уақыт, логика мен физиканың заңдары жұмыс істемейді. Түсініксіз әрі ерекше кейбір құбылыстар логикаға бағынбайтындықтан адамды таңдандырмай қоймайды. Осындай жұмбақтардың бірі – «айна түстес түс» деп аталатын әсер. Бұл құбылыс тіпті ең бейтарап адамды да ойландырып, бейсананың жұмысын қайта бағалауға итермелейді.
Құбылыстың мәні
«Айна түстес түс» – бұл бір түнде немесе әртүрлі түндерде көрілген, бірақ өзара байланысты және бір-бірін «қайталағандай» болатын түстер жиынтығы. Мұндай түстердің мазмұны толықтай көшірме емес, керісінше, алдыңғы түс оқиғаларының басқа қырынан берілуі немесе өзгеше рөлдерде қайталануы мүмкін. Кей жағдайларда бір түс екіншісіне жауап ретінде пайда болып, адамның ішкі диалогын жалғастырғандай әсер қалдырады.
Мамандар бұл құбылысты жад жүйесінің, эмоциялық өңдеудің және бейсанада сақталған тәжірибелердің өзара байланысымен түсіндіреді. Мұндай түстер белгілі бір оқиғаларға деген қатынасты қайта қарауға көмектеседі.
Қалай пайда болады?
Ғалымдар бұл феноменнің нақты себептерін толық ашпағанымен, бірнеше ықтимал тетіктерді атап өтеді:
- жылдам көз қимылдайтын ұйқы фазасында жадтың белсендірілуі;
- күшті эмоциялық әсер қалдырған оқиғалардың бейсаналық қайта жандануы;
- ішкі шешілмеген қайшылықтарды өңдеу әрекеті;
- бұған дейінгі түстердің ой-өрнегін қайта жаңғырту;
- бір-бірімен байланысты нейрондық байланыстардың әрекеттесуі.
Бұл тетіктер көбінесе бірігіп әсер етіп, әсіресе шығармашылық қабілеті жоғары, сезімтал адамдарда жиі байқалады.
Құбылыстың көрініс формалары
Айна түстес түстердің бірнеше түрлі көрінісі бар. Төменде жиі кездесетін мысалдар келтірілген:
- Сюжетті басқа кейіпкердің көзімен көру. Адам бұрын көрген түстегі оқиғаны енді басқа кейіпкердің рөлінде немесе сырттан бақылаушы ретінде сезінеді. Бұл қабылдауға жаңаша көзқарас береді.
- Рөлдердің ауысуы. Бірінші түсте қорғаушы рөлін атқарса, келесіде өзі қорғауға мұқтаж кейіпкерге айналады. Бұл – бейсананың ішкі эмоциялық тепе-теңдік орнатуға тырысуы.
- Эмоциялық көріністің өзгеруі. Сюжет сақталса да, эмоционалдық реңк мүлде өзгеше болады. Мысалы, алғашқы түс үрейлі болса, келесіде сол жағдай тыныштық сыйлайды.
- Символдардың немесе көріністердің қайталануы. Белгілі бір заттар мен бейнелер бірнеше түсте кездесіп, олардың маңызын арттырады.
- Хронологиялық жалғастық. Бір-бірімен сюжет арқылы байланысқан түстер апталарға, тіпті айларға созылуы мүмкін. Мұндай жағдайларда түс «кітап сериясы» іспеттес қабылданады.
Мұндай көріністер мидың ұйқы кезінде ақпаратты өңдеп, өз тәжірибесін логикалық және эмоциялық жағынан қайта ұйымдастыратынын көрсетеді.
Қандай адамдар жиі бастан кешіреді?
Бұл феномен көбінесе келесі санаттағы адамдарда кездеседі:
- өзін жиі сараптайтын және ішкі күйіне мән беретін тұлғаларда;
- қиялы бай, шығармашылыққа бейім адамдарда;
- түс күнделігін тұрақты түрде жүргізетіндерде;
- созылмалы эмоционалдық күйзеліс кезеңін бастан өткеріп жүргендерде;
- психология, символизм мен бейсаналықты зерттеуге қызығатындарда.
Бұл топтар міндетті емес, бірақ дәл осы қасиеттері бар адамдарда айна түстес түстер жиі байқалады.
Психологиялық түсіндірмелер
Қазіргі психологияда бұл құбылысқа қатысты нақты ғылыми келісім болмаса да, бірнеше теория бар:
- түс адам санасының ішкі қорытындысы ретінде әрекет етіп, бейнелер арқылы өзіндік «айна» қалыптастырады;
- бейсаналық қайталану мен рөлдік алмасулар ішкі теңгерім мен қабылдауды реттеуге бағытталған;
- мидағы символикалық сценарийлер адамның күйзелістерге және күтпеген жағдайларға бейімделу қабілетін дамытады;
- қайталанатын бейнелер эмоциялық маңызды ақпаратты күшейту үшін қажет.
Бұл болжамдар айна түстес түстердің адамның психологиялық теңдігін сақтауға бағытталған табиғи механизм екенін меңзейді.
Құбылыстың практикалық маңызы
Көпшілік түс көруді кездейсоқ бейнелер жиынтығы деп қабылдайды. Бірақ «айна түстес түс» құбылысы түстердің терең психологиялық мәні бар екенін дәлелдейді. Ол өзін тануға, эмоциялық жарақатты өңдеуге және ішкі үйлесімділікке жетуге ықпал ете алады.
Мамандар мынадай әрекеттерді ұсынады:
- ұйқыдан кейін түсті бірден жазып алу;
- қайталанатын детальдерге назар аудару;
- түстегі эмоциялық күйді жазып отыру;
- түстер мен күнделікті оқиғалар арасындағы байланыстарды табуға тырысу;
- медитация немесе тыныс реттеу техникасын қолдану арқылы түс көру санасын арттыру.
Осындай әдістер адамның ішкі жан дүниесін түсінуге және жеке дамуына ықпал етуі мүмкін.
«Айна түстес түс» – адам бейсанасының өзіндік тәсілмен сөйлесуі, өткен тәжірибені қайта зерделеуі және рухани даму процесінің бір бөлігі. Мұндай түстер арқылы адам өзінің ішкі әлеміне жаңаша көзқараспен қарауға мүмкіндік алады. Олар оқиғаларға басқаша баға беруге, шешілмеген сезімдермен жұмыс істеуге және өзін тереңірек танып-білуге жол ашады.
