Мазмұны
Әрбір елдің рухани келбеті – оның тарихи жолы мен мәдени тамырының айнасы. Көп жағдайда ежелгі сенімдер мен дәстүрлі діндер бір-бірімен күреспейді, қайта қатар өмір сүріп, бірегей рухани кеңістік қалыптастырады. Боливия – дәл осындай синкретизмнің жарқын мысалы. Мұнда католицизм мен инк, аймара халықтарының көне дүниетанымы біте қайнасып, ерекше наным жүйесін құрайды. Боливия қоғамында дін мен халықтық сенімдердің қалай астасып жатқанын түсіну үшін бұл құбылыстың негізгі қырларына назар аудару керек.
Католицизм – ресми әрі мәдени дін
Испан отаршылары келгеннен кейін католиктік сенім мемлекеттегі басты дін ретінде орнықты. Шіркеулер, миссионерлік мектептер мен діндарлар жаңа рухани кеңістік қалыптастырғанымен, байырғы сенімдерді толықтай ығыстыра алмады.
- Католиктік мейрамдар ресми түрде атап өтіледі. Рождество, Пасха, Әулиелер күні сынды мерекелер бүкіл ел бойынша аталып өтеді. Алайда олар көбінесе жергілікті дәстүрлермен толықтырылады.
- Халықтың басым бөлігі шіркеуге барады. Адамдар шоқындыру, неке қию сынды діни рәсімдерге қатысады, алайда бұл қатарда бақсы-шамандардан бата алу немесе рухтарға арнап құрбандық шалу да кездеседі.
- Қасиетті Мария бейнесі жергілікті ерекшеліктермен байытылған. Кей өңірлерде ол ежелгі жер мен құнарлылық құдайларымен теңестіріледі. Мұндай сіңісу католиктік бейнелердің боливиялық мәдениетпен қабысып жатқанын көрсетеді.
Католицизм Боливияда халықтық элементтермен күреспейді, керісінше, оларды өз құрылымына сіңіріп, өткенмен байланысын сақтап келеді.
Дінге дейінгі сенімдердің өміршеңдігі
Колумбқа дейінгі дәуірден келе жатқан наным-сенімдер қазіргі заманға бейімделіп, халық өмірінде әлі де берік орын алып отыр. Олар түрлі салт-дәстүрлерде, мерекелер мен күнделікті әдеттерде көрініс табады.
- Пачамамаға (Жер-ана) деген сенім өте терең;
- үй тұрғызу немесе жаңа іс бастау кезінде жер рухтарына арнап сый-сияпат ұсынылады;
- кей адамдар үшін рухани тепе-теңдік ресми діннен де маңызды;
- дәстүрлі емшілерге католик дінін ұстанатындар да жиі жүгінеді.
Бұл көріністер Боливиядағы сенім – бір дінді таңдау емес, түрлі рухани дүниетанымды үйлестіру екенін аңғартады.
Екі жүйені біріктіретін салттар
Боливиялық көптеген рәсімдерде католиктік сенім мен көне дәстүрлер арасындағы шекараны анықтау мүмкін емес. Мұнда дін мен сенім бір-бірімен астасып, ерекше сипатқа ие болған.
- католиктік мейрамдарда кейде пұтқа табыну бейнесін бейнелейтін костюмдер киіледі;
- әулиелердің мүсіндері кока жапырағы мен бойтұмарлармен безендіріледі;
- шіркеуде қасиетті су алынып, оны егіншілікке арналған дәстүрлерде қолданады;
- діни жиындарда жергілікті музыка мен аймара, кечуа тіліндегі әндер орындалады.
Мұндай рухани синтез қоғам тарапынан қайшылық емес, тарихи жалғастық ретінде қабылданады.
Шіркеу мен мемлекеттің ұстанымы
Боливия – ресми түрде зайырлы мемлекет болғанымен, католицизм ерекше орынға ие. Сонымен қатар билік органдары көпмәдениеттілікті қолдап, халықтық наным-сенімдердің өмір сүруіне кедергі келтірмейді.
- Мемлекеттік іс-шараларда екі дәстүрдің де символикасы көрініс табады. Президент инаугурациясында католиктік дұғалармен қатар ата-баба рухтарына арналған дәстүрлі рәсімдер өткізілуі мүмкін.
- Заңдар байырғы халықтардың мәдени мұрасын сақтауға құқық береді. Бұл қоғамдық орындарда ұлттық салттарды орындауға және мектептерде дәстүрлі дүниетанымды оқытуға мүмкіндік береді.
- Билік әртүрліліктен тұтас қоғам құру идеясын алға тартады. Бұл – бір қоғамда түрлі сенім жүйесінің қатар өмір сүре алатынын мойындау.
Боливиялық тәжірибе – ресми дін мен халықтық руханиятты бір-біріне қарсы қоймай, үйлестіріп басқарудың үлгісі.
Боливиядағы дін мен халықтық сенімдердің үйлесімі – ғасырлар бойғы бейімделу мен рухани біртұтастықтың жемісі. Мұнда шіркеу мен отбасылық алтарь, дұға мен ғұрып, дін қызметкері мен шаман бір қоғамда қатар өмір сүреді. Боливиялықтар үшін бұл – қарама-қайшылық емес, ішкі үйлесімнің көрінісі. Осылайша олар өз тарихына адал қалып, бүгіні мен өткенін бірге сақтай білетін ерекше рухани әлем қалыптастырған.
