Мазмұны
Тарихта белгілі бір тұлғалар тек өз ұлтының ғана емес, бүкіл адамзат өркениетінің дамуына ықпал еткен жағдайлар аз емес. Осындай ерекше тұлғалардың бірі – әділеттілікке деген сенімін жоғалтпай, тең құқық үшін күресті бейбіт жолмен жүргізген Мартин Лютер Кинг. Ол – тек уағызшы немесе қоғам қайраткері емес, нағыз рухани көшбасшы болды. Оның есімі бүкіл әлемде азаматтық құқықтар мен адам қадір-қасиетінің символына айналды. Кингтің ерік-жігері мен табандылығы арқасында АҚШ-тағы нәсілдік теңсіздікке қарсы қозғалыс қуатты, әрі ұйымдасқан сипат алды.
Балалық шағы мен қалыптасуы
Мартин Лютер Кинг 1929 жылы 15 қаңтарда Джорджия штатының Атланта қаласында, дін қызметкерінің отбасында дүниеге келді. Ол бала кезінен-ақ нәсілдік алалаушылықтың салдарын бастан өткеріп, қоғамдағы әділетсіздікті өз көзімен көрді. Соған қарамастан, жоғары білім алып, Морхауз колледжін, кейін Пенсильваниядағы теология мектебін және Бостон университетінің аспирантурасын тәмамдады.
Кингтің көзқарастары христиандық құндылықтармен қатар, Махатма Гандидің бейбіт күрес идеясымен де терең үйлескен. Ненасильді қарсы тұру тәсілі оның өмірлік қағидасына айналды.
Қоғамдық күрестің бастауы
1955 жылы Алабама штатындағы Монтгомери қаласында Роза Паркс есімді әйел қоғамдық көлікте орнын босатудан бас тартып, тұтқындалғаннан кейін, қалада автобус бойкоты басталды. Бұл оқиға Кингтің бүкіл елге танылуына түрткі болды. Ол бұл бейбіт наразылықты басқарды, ал бойкот 381 күнге созылып, нәтижесінде қоғамдық көліктегі нәсілдік бөліну тоқтатылды.
Бұл оқиға бейбіт қарсылықтың шын мәнінде нәтижелі болатынын дәлелдеді. Кинг әділдікті күшпен емес, парасатпен жеңуге болатынын көрсетті.
Қозғалыстың негізгі қағидалары
Кинг тек нәсілшілдікке қарсы шыққан жоқ, сонымен қатар бүкіл қозғалысқа ортақ моральдық-рухани негіз қалады. Оның ұстанымдары бірнеше маңызды қағидаларға негізделді:
- зорлықсыз қарсы тұру – күрестің ең жоғары формасы ретінде қабылданды;
- билік пен қоғаммен ашық диалог жүргізуге ұмтылды;
- дін тілі арқылы халықты жігерлендіріп, сенім ұялатты;
- заңдарды құрметтей отырып, әділетсіз нормаларды сынады;
- тіпті қысым көрсетушілерге де жеккөрушілік емес, мейіріммен қарауға үндеді.
Бұл идеялар тек қара нәсілділердің емес, көптеген ақ нәсілді американдықтардың да қолдауына ие болды.
Ең танымал әрекеттері мен сөз сөйлеулері
Кинг жетекшілік еткен қозғалыс барысында бірнеше тарихи оқиғалар орын алды. Олар азаматтық құқықтар қозғалысының бетбұрысты кезеңдеріне айналды:
- Монтгомери автобустарына бойкот. Бұл науқан бір жылдан астам уақытқа созылып, Жоғарғы сот шешімімен қоғамдық көліктегі нәсілдік бөлінуді тоқтатты. Бұл бірліктің, сенім мен төзімділіктің айқын үлгісі болды.
- 1963 жылғы Вашингтондағы шеру. АҚШ тарихындағы ең ірі бейбіт шеру болып, 250 мыңнан астам адам қатысты. Осы жерде Кинг әйгілі «Менің арманым бар» атты сөзін айтты, ол теңдік пен үміттің символына айналды.
- Бирмингемдегі кампания. Бұл күрес кезеңі полиция тарапынан зорлық, тұтқындаулар мен қысыммен қатар жүрді. Алайда бұл әрекеттер үкіметтің араласуына себеп болды.
- 1964 жылғы Азаматтық құқықтар туралы заңның қабылдануы. Бұл заң нәсілдік кемсітушілікке заңды түрде тосқауыл қойып, Кинг бастаған қозғалыстың басты жеңістерінің бірі болды.
- Сельмадан Монтгомери қаласына дейінгі шеру. Қара нәсілділердің дауыс беру құқығы үшін күрескен бұл науқан 1965 жылғы Дауыс беру құқығы туралы заңның қабылдануына әкелді.
Осы оқиғалардың әрқайсысы АҚШ қоғамын әділет пен теңдікке қарай бір қадам жақындатты.
Жеке тұлғалық қасиеттері мен көзқарастары
Мартин Лютер Кинг – нағыз гуманист және рухани тұлға ретінде есінде қалды. Ол кек алуға емес, келісімге, үстемдікке емес, теңдікке ұмтылды. Оның сөзі халықты жігерлендірсе, іс-әрекеті сөзбен толық үйлесіп отырды.
Оның басты сенімдері келесідей болды:
- рухани кемелдену мен өзін-өзі тану – қоғамдық өзгерістің негізі;
- әрбір адамның қадір-қасиеті тең деп санау;
- бостандық – тек құқық емес, жауапкершілік те;
- махаббат – жек көруден күшті;
- әлеуметтік және экономикалық әділдікке ұмтылу.
Бұл сенімдер оны тек АҚШ-та ғана емес, бүкіл әлемде рухани көшбасшыға айналдырды.
Мұрасы мен қаза тапқан сәті
1968 жылы 4 сәуірде Кинг Мемфис қаласында санитарлық қызметкерлердің ереуілін қолдау мақсатында жүрген кезде қастандықпен өлтірілді. Оның өлімі бүкіл әлемге әсер етіп, АҚШ-та наразылық толқындарын тудырды.
Алайда оның идеялары мәңгілікке қалды. Ол қалдырған мұра:
- адам құқықтарын қорғаушыларға бүгінге дейін шабыт береді;
- әлемнің түкпір-түкпіріндегі бейбіт шерулерге негіз болды;
- АҚШ-тағы тең құқықтар саласындағы саясатқа ықпал етті;
- болашақ ұрпақ үшін жол сілтейтін үлгіге айналды;
- әділет пен бейбіт өзгерістің құралы ретінде танылды.
Бүгінде Мартин Лютер Кингтің есімі – сенім, қайсарлық және әділдікке ұмтылудың символы. Ол өз дауысымен уақытты өзгерте алған, шындықтың жағында тұрған тұлға болды. Кингтің өмір жолы бізге – үнсіз қалмауға, әділетсіздікке қарсы тұруға және жақсылық үшін күресуге үндейді.
