Мазмұны
Табиғат әлемінде адам біле бермейтін, ерекше қасиеттерге ие жануарлар аз емес. Солардың бірі – мангуст. Бұл кішкентай жыртқыш жылдамдығымен, айлакерлігімен және батылдығымен көзге түседі. Ол көптеген табиғат зерттеушілерін таң қалдырған тіршілік иесі. Шағын денесіне қарамастан, ол өте қауіпті қарсыластармен күресіп, тірі қалу қабілетіне ие. Төменде мангустер туралы аз танымал әрі қызықты мәліметтермен таныса аласыз.
Қозғалыс шапшаңдығы мен ептілігі
Мангустердің басты артықшылығы – найзағайдай жылдам реакциясы. Бұл қасиеті оларға улы жыландармен шайқаста аман қалуға мүмкіндік береді. Олар қимыл үйлесімділігі мен қауіптен бұлтару инстинктінің арқасында өлім қаупінен қашып құтыла алады. Әсіресе шабуыл не қорғану кезінде олардың әрекеттері мысықтікіндей шапшаң әрі нақты болады.
Мангустердің жыландармен күресте неге тиімді екенінің себептері:
- уға төзімділігі жоғары;
- өткір көру қабілеті арқылы ұсақ қозғалыстарды байқай алады;
- шабуыл жасағанда жылдам және күрт маневр жасайды;
- тығыз әрі қалың түгі кейбір тістеулерден қорғайды.
Осы ерекшеліктердің үйлесімі оларды табиғаттағы ең төзімді және батыл жануарлардың біріне айналдырады.
Уға төзімділігі – шындыққа жанасады
Көпшілік мангустердің улы жыландардан қорықпайтынын естіген болар. Бұл шындыққа сай. Олардың жүйке жүйесіндегі рецепторлары жылан уының әсерін азайтады, соның арқасында көптеген уға төтеп бере алады. Әсіресе кобра мен сұр жыландардың уына қарсы төзімділігі жоғары.
Алайда бұл толық қауіпсіздік дегенді білдірмейді. Егер у тым көп мөлшерде енсе, мангуст те зардап шегуі мүмкін. Дегенмен олардың стратегиясы – көзсіз шабуыл емес, дәлдік пен жылдамдыққа негізделген әрекет.
Әлеуметтік мінез-құлық және топ ішінде тәртіп
Мангустердің кейбір түрлері жалғыз өмір сүрсе, көпшілігі топпен тіршілік етеді. Мұндай қауымдастық ішінде нақты тәртіп, рөлдерге бөліну және өзара көмек ұстанымдары бар. Тіпті кейбіреулерін «әлеуметтік жануарлар» деп атауға болады.
Мангустер тобының мүшелері келесі міндеттерді орындайды:
- Барлаушылар. Қауіпсіздікті бағамдап, алдымен сыртқа шығып, жағдайды бақылап қайтады.
- Күзетшілер. Қауіп төнген жағдайда ерекше дыбыс шығарып, қалғандарға белгі береді.
- Аңшылар. Барлық топқа азық тауып, ұжымдық аң аулау тәсілдерін қолданады.
- Тәрбиешілер. Кішкентай мангустерге қамқорлық жасап, оларды ата-анасынан бөлек өсіреді.
Мұндай құрылым қауымдастықтың ұзақ өмір сүруі мен қауіпсіздігіне үлкен септігін тигізеді.
Қоректену әдеттері мен рационы
Мангустер – бәрін жейтін жануарлар. Олар бунақденелілерден бастап, кеміргіштер, жұмыртқа, жидек, жеміс пен кейде өлексені де азық етеді. Бұл бейімделгіштік қасиет оларға әртүрлі климаттық жағдайда өмір сүруге мүмкіндік береді – Африка саваннасынан Үндістан ормандарына дейін.
Азық іздегенде олар шеберлік пен ақылдылық танытады:
- жұмыртқаны сындыру үшін тастарды пайдаланады;
- аң аулағанда серіктесіп әрекет етеді;
- топырақты қазып, құрттар мен жұлдызқұрттарды табады;
- кейде адамдардың қоныстарына кіріп, азық іздейді.
Мұндай икемді рацион оларды экожүйеде маңызды рөл атқаратын тіршілік иесіне айналдырады.
Ақылдылығы мен бейімделу қабілеті
Мангустер – ерекше зерек әрі икемді жаратылыстар. Олар тез үйреніп, жағдайға бейімделе алады, қауіпті белгілерді таниды және шешім қабылдай алады. Кейбіреулері тіпті құрал-саймандарды қолданғандай әрекет етеді.
Мысалы, олар:
- тұрақты қауіп көздерін есте сақтап, бағыттарын өзгертеді;
- кедергілерден айналып өту үшін айла қолданады;
- жаңа ортаға бірнеше сағат ішінде бейімделеді;
- ойын арқылы жас ұрпаққа өмірлік дағдыларды үйретеді.
Бұл мінез-құлық олардың ойлау қабілеті жоғары тіршілік иесі екенін көрсетеді.
Қорыта айтқанда, мангустер – табиғаттағы нағыз тірі аңыз. Шағын денесіне қарамастан, олар батыл, ақылды және епті. Олардың өмір салты мен ерекшеліктері табиғат зерттеушілерін ғана емес, қарапайым жануарсүйер қауымды да тәнті етеді. Осындай жануарлар арқылы табиғаттың шексіз мүмкіндіктерін тереңірек түсіне аламыз.
