Мазмұны
Адамның кеңістікті қабылдауы сыртқы жағдаймен ғана емес, ішкі түйсікпен де байланысты. Кейде бұрын болмаған үйге кіріп, бірден жылы сезімге бөленесіз – тыныштық, қауіпсіздік, өз орныңызда тұрғандай әсер. Ал кей жерлерде бәрі әдемі, таза болса да, көңілге біртүрлі ауырлық түсіп, беймәлім мазасыздық сезіледі. Мұндай әсер кездейсоқ емес: қоршаған ортаның жарығы, түсі, дыбысы, иісі мен кеңістігі біздің жүйкеміз бен эмоцияларымызға тікелей ықпал етеді. Кеңістіктің де өз «энергиясы» бар, ал ми оны санаға жетпей тұрып-ақ сезеді.
Кеңістікті психологиялық тұрғыдан қабылдау
Жайлылық немесе мазасыздық сезімі ми мен бейсананың қоршаған ортаға берген жауабымен тікелей байланысты. Ежелгі заманда адам өзіне қауіпсіз орындарды таңдаған — паналауға ыңғайлы үңгірлер, суға жақын әрі ашық алаңдар. Уақыт өтсе де, сол түпсаналық механизмдер адам бойында сақталған.
Жаңа жерге кіргенде ми бірнеше белгіні талдайды:
- жарық деңгейі – тым ашық жарық жүйкені қоздырады, ал жұмсақ жарық тыныштандырады;
- түс реңктері – суық түстер салқындық пен алшақтық тудырса, жылы түстер жайлылық береді;
- кеңістік мөлшері – тар бөлме қысым сезімін арттырады, кең бөлме керісінше тыныштық сыйлайды;
- иіс – табиғи, таза иістер сенім ұялатады, ал өткір немесе көне иіс мазасыздық тудырады;
- дыбыс фоны – қатты немесе үздіксіз шу шаршатады, табиғи дыбыстар мен тыныштық көңілге жайлы әсер етеді.
Демек, адам өзін қауіпсіз әрі еркін сезінетін орта – ми үшін тепе-тең әрі болжамды кеңістік.
Энергетика мен адамдар ықпалы
Кейбір орындардағы атмосфераны адамдардың өзі қалыптастырады. Кеңістік сол жерде болған эмоцияларды сақтай алады: мейірім мен қуаныш – жылу мен жарық қалдырады, ал ұрыс пен реніш – салқын әрі ауыр энергия тудырады.
Бұған мистикасыз да түсінік бар. Адам қоршаған ортаны ұсақ белгілер арқылы қабылдайды: жүздің көрінісі, дене қимылы, дауыс ырғағы, үй ішінің реті немесе артық тазалығы. Мысалы, шулы, бірақ күліп жүрген адамдардың үйі жиі тартымдырақ көрінеді, ал мінсіз таза, бірақ тым ресми кеңістік суық әсер қалдыруы мүмкін.
Психологтар мұны «эмоциялық резонанс» дейді — яғни адамдардың көңіл-күйі мен энергиясы кеңістікке сіңіп, кейін оны басқалар сезеді.
Архитектура мен кеңістікті ұйымдастыру
Қоршаған ортаның құрылымы адам эмоциясына айтарлықтай әсер етеді. Сәулетшілер мен дизайнерлер тіпті ұсақ бөлшектердің адамның көңіл-күйін өзгерте алатынын жақсы біледі.
- Жарық. Жарық – кеңістіктің эмоционалдық тонын анықтайтын негізгі фактор. Жылы, жұмсақ жарық қауіпсіздік пен тыныштық тудырады, ал тым ақ немесе суық жарық аурухана атмосферасын еске салады. Тепе-тең жарықтандырылған бөлме көзге де, санаға да жайлы.
- Пішін мен пропорция. Төртбұрышты немесе симметриялы бөлмелер адамға тұрақтылық сезімін береді. Дөңгелек сызықтар мен жұмсақ пішіндер сенімділік тудырады, ал өткір бұрыштар бейсаналық күйзеліс шақырады.
- Материал мен текстура. Табиғи ағаш, жүн, зығыр секілді материалдар жылылық пен үйреншіктілік сезімін күшейтеді. Ал суық металл немесе жылтыр беттер кеңістікке қашықтық береді.
- Жоспарлау. Адам шыққан есікті көріп, бағытты оңай сезінгенде өзін қауіпсіз ұстайды. Ал тым тар немесе күрделі жоспарлы кеңістік бейсаналық мазасыздық туғызады, өйткені ми «қашу жолын» аңсайды.
Сондықтан жайлы үйлерде жарық, түс және форма үйлесіміне ерекше мән беріледі. Мұндай үйлесім ішкі тыныштықты қалыптастырады.
Түс пен эмоция
Түс адамның психикасына тікелей әсер етеді. Зерттеулерге сүйенсек, түстер жүрек соғысы мен стресс деңгейін өзгертеді.
Көңілге жағымды түстер қатарына жатады:
- жылы реңктер – құм түстес, бежевый, жұмсақ жасыл және терракота;
- табиғи бейтарап түстер – ағаш, тас, топырақ реңкі;
- пастель реңктері – көзге шаршатпайтын, жұмсақ әрі таза сезім тудырады.
Керісінше, тым қою немесе айқын контрастты түстер жүйкені шаршатып, эмоционалдық шиеленіс туғызуы мүмкін.
Сондай-ақ түс температураны да «сездіреді»: суық реңктер кеңістікті салқындатады, жылы түстер керісінше, визуалды жылылық береді. Сондықтан жайлылық тек жарықтан емес, түстердің үйлесімінен де туындайды.
Жеке қабылдау мен естеліктер
Жайлылық – әр адам үшін әртүрлі ұғым. Біреу үшін жұмсақ жарық пен тыныштық – ең жайлы жағдай, ал басқа біреу дәл сондай ортада өзін жалғыз сезінеді.
Бұған жеке тәжірибе мен естеліктер әсер етеді. Мысалы, ваниль иісі бір адамға балалық шақтағы тәтті естеліктерді еске түсірсе, екінші адам үшін ол жағымсыз эмоция тудыруы мүмкін. Ми өткен сезімдерді белгілі иіс, түс немесе дыбыспен байланыстырып, сол реакцияны жаңа ортада қайтарады.
Психология мұны ассоциациялық қабылдау деп түсіндіреді: адам өзін жайлы сезінеді, егер кеңістік оның жақсы естеліктерімен үндессе, ал мазасыздық тудырады, егер өткендегі жағымсыз жағдайларды еске салса.
Жайлылық – бұл тек жиһаз немесе сән емес, ол адамның ішкі тепе-теңдігі мен рухани үйлесімінің көрінісі. Тыныштық пен жылылық бар кеңістікте адам өзіне сенімді және еркін сезінеді. Ал мазасыздық көбіне жарықтың, дыбыстың немесе энергияның тепе-теңдігі бұзылған жерлерде туындайды. Адам түйсік арқылы сол айырмашылықты сезіп, жан тыныштығын табуға ұмтылады. Сондықтан нағыз жайлылық сән-салтанатта емес – жарық пен жылылықтың, үнсіздік пен үйлесімнің нәзік бірлігінде.
