Мазмұны
Кей адамдар үшін жайлылық бір кесе шаймен, басқалар үшін жаңбырдың дыбысы немесе жылы көрпемен байланысты. Алайда ерекше әсер қалдыратын тағы бір сезім бар — жаңа кітаптың иісін сезіну. Бұл иіс ерекше естеліктерді, сезімдерді және тыныштық сәттерін оятады. Оны нақты сипаттау қиын, бірақ ол әлемнің түкпір-түкпіріндегі миллиондаған оқырманға ортақ. Неліктен қағаз иісі бізге соншалықты ұнайды және ол несімен тартымды — осыны бірге қарастырайық.
Бұл иісті не қалыптастырады
Жаңа кітаптың иісі жай ғана қағаздың немесе желімнің иісі емес. Ол әртүрлі компоненттердің — баспа бояуының, желімнің, қағаз талшығының және қаптама материалдарының бірлесіп шығарған күрделі қоспасы. Әрбір бөлігі ауада реакцияға түсіп, бірегей иіс букетін қалыптастырады.
Кей қағаз түрлері, әсіресе мелованный немесе тығыз құрылымды қағаз, ерекше иісті ұзақ сақтайды. Осы себепті кейбір адамдар белгілі бір баспаның немесе мұқабаның иісіне үйреніп, соны саналы түрде іздейді.
Бұл иіс неге жағымды әсер береді
Кітап иісі тек иіс сезіміне емес, мидың эмоционалды жадымен байланысты аймақтарына да әсер етеді. Сол себепті жаңа кітапты қолымызға алған сәттегі иіс бірден жағымды эмоциялармен байланысады. Бұл тек материалдық зат емес — ритуалдың, естеліктің және шабыттың бөлігі.
Мынадай себептер бұл иістің неге қуаныш сыйлайтынын түсіндіреді:
- тыныштық пен жайлылықты еске салады;
- мектеп немесе университет жылдарын қайта тірілтеді;
- «шынайы кітап» әсерін береді;
- жаңа әлемге кіріп бара жатқандай сезім тудырады;
- зейінді арттырып, алаңдаушылықты төмендетеді.
Кітап ашылған сәтте басталған бұл хош иіс – оқырман мен мәтін арасындағы алғашқы байланыс.
Ғылыми түсіндірмелер
Кітап иісіне қатысты ғалымдар да түрлі зерттеулер жүргізген. Зерттеулер нәтижесінде бұл иісті жағымды ететін молекулалар анықталған. Олардың қатарында ванилин, эвгенол және бензальдегид бар. Бұл заттар қағаз, бояу және жабын құрамында кездеседі.
Көптеген осы иістер басқа жағымды иісті өнімдерде де болады:
- Ванилин. Қағаз өңдеу кезінде жұмсақтық пен иіс беру үшін қолданылады. Бұл заттың хош иісі бала шақтағы тәттілермен байланысты болып, тыныштық пен сенімділік туғызады.
- Эвгенол. Гүлді-гүлшетенді иіс шығаратын зат, кейде жаңа кітапта да сезіледі. Бұл компонент тіс пасталарында және дәрі-дәрмектерде де кездесіп, психологиялық тұрғыдан сенімділік тудырады.
- Бензальдегид. Миндальды еске түсіретін иіс береді. Кітаптарда қағаз немесе бояу ыдырағанда пайда болады. Бұл ескі кітаптардың ерекше иісін қалыптастырады.
Мұндай молекулалар кітапты жай ғана ақпарат көзі емес, эмоционалды тәжірибе құралына айналдырады.
Психологиялық тұрғыдан маңызы
Иістер эмоцияны оятып қана қоймай, адамның көңіл күйіне де әсер етеді. Көптеген оқырмандар кітаптың қағаз нұсқасын иісіне бола таңдайды. Электронды құрылғылар, тіпті ең жетілдірілгендері де, мұндай әсер бере алмайды.
Себебі иіс:
- ұзақ мерзімді жадыны іске қосады;
- эмоциялық байланыс орнатады;
- ескі оқиғалар мен сәттерді еске түсіреді;
- уайымды басады;
- қауіпсіздік сезімін қалыптастырады.
Көпшілік үшін жаңа кітап иісі — тыныштық пен шоғырлану бұрышы.
Таңдау жасаудағы рөлі
Кей адамдар кітап дүкенінде жаңа басылымды қолына алған соң, оны бетке жақындатып, иісін сезінеді. Бұл жәй ғана қылық емес — бұл «өзіңе арналған» кітапты танудың бір әдісі. Иіс көркем безендіру мен мазмұннан кем әсер қалдырмайды.
Кей жағдайларда кітаптың сюжеті емес, оның иісі есте қалады. Бұл баспаның басқа туындыларына да қызығушылық туғызады. Мұндай жағдайда иістің мынадай ықпалы болады:
- Кітап тірі зат ретінде қабылданады. Иіс арқылы кітапқа белгілі бір тұлғалық сипат дарытылады. Ол тек ақпарат көзі емес, серік, тіпті досқа айналады.
- Мазмұнға сенімділік артады. Жаңа қағаз иісі сапа, шынайылық және тазалықпен байланысады. Бұл оқырманның қызығушылығын арттырып, тереңірек үңілуге жетелейді.
- Эмоциялық естелік сақталады. Иіс неғұрлым ерекше болса, соғұрлым есте ұзақ сақталады. Кейін бұл иіс адамға кітап дүкенін, алғашқы оқылым сәтін немесе сол күнгі көңіл күйді еске түсіреді.
Сондықтан иіс — жай қосымша емес, толыққанды әсер элементі.
Кітаптың жаңа иісіне деген сүйіспеншілік — адам мен мәдениет, естелік пен сезім арасындағы терең байланыстың көрінісі. Бұл сезім санамен емес, жүрекпен қабылданады. Оны цифрлық технологиямен ауыстыру қиын, өйткені ол — физикалық әлемдегі кітаптың тірі болмысы. Осындай нәзік иіс адамды жаңа оқиғаларға жетелеп, шынайы рухани байланыс орнатады.
