Мазмұны
Айналамыздағы түстер біздің көңіл-күйімізге, эмоциямызға және мінез-құлқымызға елеулі әсер етеді. Адамның көз алдына көрінетін әрбір рең – жай ғана көрініс емес, ол миымыздың эмоциялық орталықтарына әсер ететін қуатты сигнал. Кей түстер бізді тыныштандырып, жайлылық сыйласа, басқалары керісінше, шиеленіс пен мазасыздықты күшейтеді. Мұндай реакция көбіне адамның психофизиологиясына, мәдени ортасына және жеке тәжірибесіне байланысты. Бұл мақалада түстердің жүйке жүйесіне қалай әсер ететінін және неге бір түстер жағымды әсер етсе, басқалары керісінше уайым тудыратынын қарастырамыз.
Түсті қабылдау қалай жұмыс істейді
Көз торындағы рецепторлар жарық толқындарын қабылдап, оларды түрлі түстер ретінде миға жеткізеді. Әр түстің толқын ұзындығы әртүрлі сезім тудырады. Қысқа толқынды көк пен күлгін түстер салқын әсер берсе, ұзын толқынды қызыл мен сарғылт түстер жылы әрі белсенді болып сезіледі.
Түстердің әсері тек визуалды емес, эмоциялық деңгейде де айқын байқалады. Лимбиялық жүйе арқылы миымыз түстерге эмоциялық жауап береді. Сондықтан кейбір түстер миымызды тыныштандырып, жайлылық сезімін берсе, басқалары керісінше, мазасыздық пен ішкі кернеуді тудыруы мүмкін.
Қай түстер тыныштық сыйлайды
Түстердің бір тобы жүйке жүйесіне жайлы әсер етіп, тыныштандыруға қабілетті. Олар адамның қан қысымын, жүрек соғуын және тынысын баяулатып, психоэмоциялық тепе-теңдікті қалпына келтіруге көмектеседі. Мұндай түстер көбіне демалыс орындарында, емдеу мекемелерінде, жатын бөлмелер мен психологиялық кеңес беру бөлмелерінде қолданылады.
- пастель реңктері – жұмсақ әрі көзге жайлы, психологиялық тұрғыдан қауіпсіздік сезімін береді;
- ашық көгілдір – аспан мен су көріністерін еске түсіріп, кеңдік пен сергектік әсерін тудырады;
- жасыл – табиғатпен, тыныштықпен және тепе-теңдікпен байланысады, ми мен жүйке жүйесін тұрақтандырады;
- нәзік қызғылт – мейірім мен қамқорлықты білдіреді, эмоционалдық шиеленісті бәсеңдетеді;
- ашық қоңыр және құм түстері – жылы әрі бейтарап әсерімен тыныштық пен қауіпсіздік сезімін тудырады.
Бұл түстер кеңістікті жайлы әрі қауіпсіз ету үшін пайдалы. Дегенмен, оларды шамадан тыс қолдану монотондылық пен жалығуды тудыруы мүмкін екенін ескерген жөн.
Қандай түстер мазасыздықты күшейтеді
Кейбір түстер керісінше, жүйке жүйесін қоздырып, алаңдаушылық сезімін тудыруы мүмкін. Мұндай түстер назар аударуға тиімді болғанымен, ұзақ әсер еткен жағдайда адамның психикалық жағдайына кері әсер етуі ықтимал.
- Қызыл. Бұл түс қауіп, қан және агрессиямен байланыстырылады. Ол жүрек соғысын жиілетіп, адреналиннің бөлінуіне себепші болады. Аз мөлшерде сергектік береді, бірақ көп қолданылса – кері әсер етеді.
- Сарғылт. Жарқын сарғылт реңктер көңілді көрінгенімен, жүйке жүйесіне шамадан тыс әсер етіп, мазасыздық тудыруы мүмкін. Ол әсіресе тыныштықты қажет ететін кеңістіктерде қолайсыз.
- Сары. Қышқыл немесе өте ашық сары түстер тітіркендіруі мүмкін. Олар көзге қатты әсер етіп, адамның ішкі күйіне әсер етеді. Бірақ жұмсақ сары реңдер кейде достық пен жайлылық сезімін бере алады.
- Қара. Ауқымды қолданылған жағдайда бұл түс оқшаулану, қайғы немесе белгісіздік сезімін тудырады. Дегенмен, дизайнда дұрыс пайдаланылса, сенімділік пен тұрақтылықты білдіруі мүмкін.
- Сұр. Тыныштықты білдіретін бейтарап түс болғанымен, көп мөлшерде қолданылса, көңілсіздік пен ішкі бостық сезімін туғызуы мүмкін. Әсіресе, табиғи жарығы аз ортада бұл әсер күшейеді.
Түстің адамның эмоциялық реакциясына әсері тек реңкке ғана емес, сонымен қатар жарықтылық, қанықтық және басқа түстермен үйлесуіне де байланысты екенін ұмытпаған жөн.
Түстерге реакция неге контекстке байланысты
Бір түске деген реакция тек оның физикалық қасиеттеріне ғана емес, сонымен қатар мәдениетке, өмірлік тәжірибеге және кеңістікке байланысты болады. Әртүрлі жағдайларда бір түстің өзі мүлде өзгеше әсер етуі мүмкін. Мысалы:
- ақ түс Батыс елдерінде тазалық пен жаңа бастаманы білдірсе, кей Азия мәдениетінде ол жоқтаумен байланыстырылады;
- жылы түстер ас үйде тәбетті арттыруы мүмкін, ал жатын бөлмеде ұйқыға кедергі келтіруі ықтимал;
- балабақша немесе мектеп бөлмесінде жарқын түстер баланың белсенділігін арттырса, тым ашық реңдер шоғырлануды қиындатады.
Сондықтан әр кеңістік пен жағдайға түстерді жеке таңдау маңызды. Әр адамның түске деген реакциясы жеке психологиялық ерекшеліктерге байланысты өзгеріп отырады.
Түстер – тек әдемілік немесе сән емес, олар адамның ішкі әлеміне әсер ететін қуатты құрал. Жайлы әрі тепе-тең ортаны қалыптастыру үшін түстерді дұрыс пайдалану қажет. Олардың эмоционалдық әсерін түсіну кеңістікті жанға жайлы, ойға анық және рухқа тыныштық беретін деңгейге жеткізе алады. Дұрыс таңдалған түстік шешім – өмір сапасын жақсартудың қарапайым, бірақ тиімді жолы.
