Мазмұны
Қазіргі әлемде адамзат түрлі қауіп-қатерге тап болып отыр. Соның ішінде жаһандық соғыс қаупі әлі де күн тәртібінен түскен жоқ. Технология дамыған сайын бейбітшілік пен қауіпсіздікке төнетін қауіп те күрделене түсуде. Осындай күрделі кезеңде халықаралық қоғамдастықты ортақ мақсатқа жұмылдыру қажет. 2016 жылы Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Бейбітшілік. XXI ғасыр» атты манифесін ұсынып, әлем елдерін соғыстан түбегейлі бас тартуға шақырды. Бұл бастама жаңа ғасырдың қауіпсіз болашағын қалыптастыруға бағытталған маңызды үндеу болды.
Манифестің негізгі идеялары
Манифест алғаш рет Вашингтонда өткен ядролық қауіпсіздік саммитінде жарияланды. Ондағы басты мақсат – болашақта соғысты адамзат өмірінен мүлдем жою идеясын алға тарту.
- ядролық қарудан және оны жасаудан түбегейлі бас тарту;
- халықаралық саясатта күш қолдану әрекеттерін тоқтату;
- жаһандық қауіпсіздік институттарын күшейту;
- қарулы қақтығыстардан гөрі бейбіт бастамаларға басымдық беру.
Бұл құжат тек жалпылама мәлімдемелермен шектелмей, нақты ұсыныстар мен іс-қимыл тетіктерін де қамтыды.
Тәжірибелік ұсыныстар мен жүзеге асыру жолдары
Манифест авторы тек мәселені айтып қана қоймай, оны шешудің нақты жолдарын ұсынды. Ол халықаралық құқық, көпжақты дипломатия және жаңа өзара әрекет ету құралдарын тиімді пайдалану қажет екенін көрсетті.
- Соғыссыз әлем үшін жаһандық қозғалыс құру ұсынылды. Бұл қозғалысқа мемлекеттермен қатар үкіметтік емес ұйымдар, ғылым өкілдері және азаматтық қоғам мүшелері қатысуы тиіс. Оның мақсаты – қақтығыстардың алдын алу және бейбіт өмір құндылықтарын кеңінен насихаттау.
- БҰҰ-ның жаһандық қауіпсіздік мәселесіндегі рөлін күшейту қажет. Назарбаев БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің жұмысын қазіргі заман талабына сай реформалауды ұсынды. Әсіресе, адамзатқа қарсы зорлық-зомбылық мәселелерінде вето құқығынан бас тарту керек екенін атап өтті.
- Бейбіт өмір сүру құқығын жалпыадамзаттық құндылық ретінде мойындау ұсынылды. Бұл құқық халықаралық құқықтық актілерде заңды норма ретінде бекітілуі тиіс. Осылайша агрессиялық әрекеттер жасаған елдер нақты жауапкершілікке тартылады.
- Әскери қару-жарақ пен қорғаныс бюджеттеріне қатысты ашықтықты арттыру маңызды. Мәліметтердің жария болуы мемлекеттер арасындағы сенімсіздікті азайтады. Бұл бейбіт, ашық әрі болжамды орта қалыптастыруға септігін тигізеді.
Осы ұсыныстардың әрқайсысы тұрақты бейбітшілікті нақты әрекеттермен қамтамасыз етуге бағытталған.
Тарихи және моральдық негіздер
Бұл манифест Қазақстанның бейбітшілікке негізделген сыртқы саясатының жалғасы саналады. Егемендік алған сәттен бастап ел ядролық қарудан өз еркімен бас тартып, әлемдік қауымдастықтың назарын аударды. 1991 жылы Семей полигоны жабылып, республика төртінші ірі ядролық арсеналдан толықтай бас тартты.
- Қазақстан антиядролық қозғалыстың белсенді жақтаушысы ретінде танылды;
- ел қару-жарақты бақылау және қысқарту бастамаларын үнемі қолдап келеді;
- түрлі қақтығыстарды бейбіт жолмен шешуге қатысып жүр;
- осындай әрекеттердің халықаралық деңгейде моральдық беделі жоғары.
Осы тарихи қадамдар аясында ұсынылған манифест елдің тұрақты бейбіт саясатын тағы да нақтылап берді.
Халықаралық қолдау және маңыздылығы
Манифест әлем елдері мен жаһандық ұйымдар тарапынан оң бағаланды. Оның негізгі қағидалары БҰҰ Бас Ассамблеясының қарарларында көрініс тауып, ШЫҰ, ЕҚЫҰ және басқа да алаңдарда кеңінен талқыланды.
- Құжат жаһандық қауіпсіздікке қатысты пікірталастардың күн тәртібіне енді. Әсіресе қақтығыстар мен сенімсіздік күшейіп тұрған сәтте бұл үндеу өзектілігін арттырды.
- Қазақстан бейтарап әрі сындарлы ойыншы ретінде беделін нығайтты. Ел бейбіт келіссөздерге арналған сенімді алаң ретінде мойындалды.
- Манифест жаһандық бейбітшілік тұжырымдамасын дамытуға ықпал етті. Ол халықаралық құқық пен дипломатия саласына жаңа мазмұн енгізді.
Соның арқасында манифест тек саяси мәлімдеме емес, нақты тәжірибелік құжат ретінде қабылданды.
«Бейбітшілік. XXI ғасыр» манифесі – адамзатқа бағытталған терең ойлы үндеу. Ол қақтығыстардан арылу, жаһандық тұрақтылық орнату және ортақ болашақ құру идеясын алға тартады. Бұл бастама халықаралық қауіпсіздік саласына жаңа серпін беріп, бейбітшілікке ұмтылған елдердің дауысын біріктірді. Қазақстанның бұл қадамы – тек сыртқы саясаттың көрінісі ғана емес, бүкіл әлемге жолданған тарихи үндеу. Манифест арқылы бейбітшілікке қол жеткізу – тек арман емес, нақты мақсат екені дәлелденді.
