Мазмұны
Құстар әлемі таңғажайып әрі алуан түрлі, олардың арасында ерекше бітімімен көзге түсетін түрлер де бар. Солардың бірі – пеликан. Бұл ірі құстар ұзын тұмсығымен және астындағы кең тері қалтасымен ерекшеленеді, ол оларға балықты ерекше тәсілмен аулауға мүмкіндік береді. Пеликандарды әртүрлі құрлықтардан кездестіруге болады, ал оларды бақылау орнитологтар мен саяхатшылар үшін әрқашан қызықты. Олардың өмірінен алынған деректер табиғаттың ғажайып қырларын тануға көмектеседі.
Сыртқы бейнесі мен құрылысы
Пеликандарды сыртқы түрінен оңай тануға болады.
- кейбір түрлерінің қанат жайымы үш метрге дейін жетіп, оларды ең ірі ұшатын құстардың қатарына қосады;
- тұмсығы шамамен 40 сантиметрге дейін созылып, астындағы серпімді қалта балық ұстауға қолданылады;
- ересек құстың салмағы мекеніне және түріне байланысты 5-тен 15 келіге дейін өзгереді;
- қауырсындарының ақшыл, сұр немесе қызғылт реңдері оларды әсем әрі айбынды етеді;
- жартылай жүзгіш табандары суда жақсы жүзуге мүмкіндік береді.
Осындай бейімделулер пеликандарға әртүрлі ортада өмір сүріп, жемін тиімді табуға жағдай жасайды.
Мінез-құлқы мен өмір салты
Пеликандар әлеуметтік құстар болып саналады және жиі топтасып жүреді.
- Олар көбіне балық аулағанда жартылай шеңбер құрып, жемтікті таяз суға қарай қуады. Бұл әдіс табысты аң аулауға мүмкіндік береді.
- Ұшқанда ауа ағынын пайдаланып, қалықтап қимылдайды, сол арқылы энергияны аз жұмсайды. Бұл қасиет оларға ұзақ қашықтықты еңсеруге көмектеседі.
- Ұя салу кезеңінде топтасып қоныстанып, балапандарын бірге қорғайды. Бұл тәсіл олардың амандығын арттырады.
- Балапандарды күту ісіне ата-анасының екеуі де қатысады. Екеуі де жемін зобындағы қоректік заттар арқылы жеткізеді.
Мұндай ерекшеліктер пеликандарды зерттеу үшін аса қызықты нысан етеді.
Таралуы мен түрлері
Пеликандарды Антарктидадан басқа барлық құрлықтарда кездестіруге болады.
- олар жылы аймақтардағы өзен сағаларына, лагуналарға, көлдер мен теңіз жағалауларына қоныстанады;
- сегіз түрі белгілі, олардың ішінде қызғылт, бұйра, қоңыр және австралиялық пеликан бар;
- қоңыр пеликан ерекше әдісімен белгілі – ол биіктен тік құлап, суға қойып кетіп балық аулайды;
- кейбір түрлері мекендеу ортасының азаюы мен су қоймаларының ластануы салдарынан жойылып кету қаупінде тұр;
- табиғатты қорғау шаралары оларды сақтауға бағытталған.
Бұл құстардың әрбір түрі өзіндік мінез-құлқымен және бейімделуімен ерекшеленеді.
Мәдениет пен символикадағы орны
Пеликандар ежелден аңыздар мен наным-сенімдерде ерекше мәнге ие болған.
- Христиандық дәстүрде ол өзін-өзі құрбан ету мен қамқорлықтың белгісі ретінде сипатталды. Бұл наным оның балапандарын қанымен асырайды деген сенімнен туындаған.
- Орта ғасырларда пеликан суреті елтаңбаларда мен мөрлерде жиі бейнеленіп, жомарттық пен мейірімділікті білдірді.
- Әдебиет пен өнерде ол ата-ана мейірімі мен қорғаныштың метафорасы ретінде қолданылды.
Осылайша пеликан тек табиғи сұлулығымен ғана емес, рухани мәнімен де ерекшеленді.
Пеликандар – табиғаттағы ең таңғажайып құстардың бірі. Олар сыртқы бейнесімен, ерекше балық аулау тәсілімен және топтасып тіршілік етуімен көзге түседі. Қазіргі таңда адамның табиғатқа әсері олардың кейбір түрлерін қауіпке тіреді, сондықтан оларды қорғау – маңызды міндет. Пеликандар туралы білім табиғаттың байлығын түсінуге және оны сақтаудың маңыздылығын ұғынуға көмектеседі.
