Мазмұны
Табиғаттың сан алуандығы таңғалдырады. Сол бай әлемнің бір бөлігі ретінде ласточкалар (қарлығаштар) ерекше орын алады. Бұл шағын құстар ежелден адам өмірімен тығыз байланысты, олар жайлы аңыздар мен мақал-мәтелдер көп сақталған. Көктемде алғаш көрінген ласточка жылылықтың, жаңа өмірдің бастауы саналған, ал күзде олардың ұшып кетуі күннің суытуының нышаны ретінде қабылданған. Кішкентай денесіне қарамастан, бұл құстардың төзімділігі мен бейімделу қабілеті ерекше жоғары.
Сыртқы келбеті мен мінез-құлқы
Ласточканы басқа құстармен шатастыру қиын. Оның денесі жеңіл, құйрығы айыр, ал ұшуы өте шапшаң әрі икемді. Бұл құстар ауамен қалықтап жүріп жәндіктерді ұстап, табиғи тепе-теңдікті сақтауға үлкен үлес қосады.
Оларды ерекше ететін бірнеше белгілер бар:
- дене пішіні ұзақ ұшуға және жоғары жылдамдыққа бейімделген;
- тұмсығы кішкентай болғанымен, аузы кең ашылады, бұл ұшып бара жатып қорек аулауға мүмкіндік береді;
- аяқтары қысқа әрі әлсіз, сондықтан жерге сирек қонады;
- айыр пішінді құйрық әуеде маневр жасауға және тепе-теңдікті ұстауға көмектеседі;
- қауырсыны тегіс, жылтыр және тығыз, сол себепті ауа кедергісі азаяды.
Осының арқасында ласточкалар ең төзімді әрі жылдам ұшатын ұсақ құстардың бірі болып саналады.
Таралу аймағы мен ұя салу ерекшелігі
Ласточкалар әлемнің көп бөлігінде кездеседі, тек Арктика сияқты суық өңірлерде өмір сүрмейді. Олар әдетте су маңын таңдайды, себебі ол жерде қорек — жәндіктер — мол кездеседі.
Ұя салуда бұл құстардың еңбекқорлығы ерекше байқалады. Ерлі-зайыпты ласточкалар саз балшық пен сілекейді араластырып, ұясын үйдің шатыр астына, көпірлердің астына немесе жартастарға бекітеді. Бір маусымда екі-үш рет балапан шығара алады.
Зерттеулерге сүйенсек, ласточкалар жыл сайын сол бұрынғы ұясына қайта оралады. Бұл олардың есте сақтау қабілетінің жоғары әрі Жердің магнит өрісін бағдарлай алатынын дәлелдейді.
Ұзақ қоныс аудару және төзімділік
Қарлығаштардың көші — табиғаттың ғажайып құбылыстарының бірі. Күзде олар солтүстіктен жылы аймақтарға, көбіне Африка мен Оңтүстік Азияға ұшып кетеді. Көктем келгенде өз мекеніне қайта оралып, мыңдаған шақырымды еңсереді.
Миграцияға қатысты қызықты деректер мыналар:
- Ласточкалар сағатына шамамен 100 шақырым жылдамдықпен ұша алады. Қысқа арақашықтықта олар бұдан да жоғары жылдамдыққа жетіп, ерекше аэродинамикалық қабілетін көрсетеді.
- Ұзақ ұшулар кезінде құстар ұйқыны жартылай күйде өткізеді — миының бір бөлігі тынығып, екінші бөлігі бағытты сақтап отырады. Бұл тәсіл энергия үнемдеуге және жыртқыштардан қорғануға көмектеседі.
- Дауылды немесе жаңбырлы күндері ласточкалар жолда аялдап, бос ғимараттар мен үңгірлерге паналайды.
- Әр жылы олар дәл сол бағыттармен қоныс аударады. Ғалымдар мұны туа біткен бағдарлау түйсігімен байланыстырады.
Осындай төзімділігі мен табандылығы ласточкаларды ең мықты көшпенді құстар қатарына қосады.
Мәдениет пен халық нанымдарындағы рөлі
Ласточкалар ежелден үміттің, махаббаттың және берекенің символы болып есептеледі. Көктемде олардың келуі табиғаттың оянуымен байланыстырылған.
Әртүрлі халықтарда бұл құсқа қатысты сенімдер көп болған:
- үй маңында ласточка көрінсе — жақсылық пен бақыттың белгісі;
- шатыр астына ұя салса — отбасы амандық пен тыныштыққа кенеледі;
- егер құстар ерте ұшып кетсе — жаз суық әрі жауынды болады;
- ұяның құлауы — алдағы өзгерістердің нышаны;
- түсінде ласточканы көру — жақсы хабардың немесе қуанышты кездесудің белгісі.
Мұндай сенімдер ұрпақтан ұрпаққа тарап, ласточканы жақсылықтың елшісі ретінде қалыптастырған.
Ласточкалар — табиғаттағы үйлесім мен өмір қозғалысының көрінісі. Олар әлемді байланыстырып, адамдарға қуаныш сыйлайды және экожүйенің тепе-теңдігін сақтауға үлес қосады. Бұл нәзік құстардың еркін ұшуы өмірдің үздіксіз қозғалысын еске салады, ал туған ұясына адалдығы — адамға отбасылық құндылықты қадірлеуді үйретеді. Өзгермелі дүниеде ласточка — үміт пен жылылықтың мәңгілік нышаны.
