Мазмұны
Қазақ мәдениеті ғасырлар бойы құрметке, рухани сабақтастыққа және терең отбасылық құндылықтарға негізделген орта ретінде қалыптасты. Салт-дәстүрлер ру бірлігін сақтап, қоғамдағы әлеуметтік байланыстарды күшейтіп, әр адамға өз қауымына тиесілі екенін сезінуге мүмкіндік берді. Әсіресе үйлену тойына қатысты әдет-ғұрыптар ерекше орын алған, өйткені олар жаңа әулеттің басталуын және ересек өмірге аяқ басуды білдіретін маңызды кезең саналды. Сол себепті «беташар» мен «той» ғұрпы қазақ өмірінде ғасырлар бойы маңызды рөл атқарып, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді. Бұл дәстүрлердің мәні тек мерекелік шарадан әлдеқайда кең.
Үйлену ғұрыптарының тарихи маңызы
Үйлену салттары көшпелі қоғамның құрылымын және оның құндылық бағдарларын көрсететін айна іспетті болды. Қазақ үшін отбасы – ру берекесінің, қоғам тұрақтылығының негізі саналды. Әрбір рәсім бірлікке, өзара сыйластыққа және рухани үйлесімге шақырды.
- жаңа шаңырақ екі рудың арасын жақындататын құрал болған;
- дәстүрлер әлеуметтік келісімді нығайтып отырған;
- ғұрыптар жастардың дүниетанымын қалыптастырып, үлкендердің өсиетін жеткізген;
- ортақ той бір әулетті ғана емес, бүкіл қауымды біріктірген.
Сондықтан тойдың әр кезеңі мазмұнға толы терең мағынаға ие болды.
«Беташар» салтының мәні
«Беташар» – келінді жаңа әулетке ресми түрде таныстыру рәсімі. Ол қыз баланың жаңа өмірге қадам басуын және оның жаңа отбасыға қабылдануын білдірді. Бұл рәсімде келін жаулығының астында тұрып, арнайы өлеңмен айтылған ақ тілектерден кейін ғана жүзін ашатын.
- «Беташар» үлкенді сыйлауға тәрбиелеген. Рәсім барысында жыршы немесе ақын туыстардың есімдерін атап, келін әрқайсысына иіліп сәлем салған. Бұл қимыл оның жаңа әулет алдындағы жауапкершілігін және құрметін білдірген.
- Ғұрып дәстүр жалғастығының белгісі болған. Айтылған өсиет сөздер сабырлылыққа, мейірімге және адалдыққа шақырған. Осылайша келінге отбасының рухани құндылықтары аманат етілген.
- Салт қауым бірлігін күшейткен. Келін ресми түрде жаңа рудың мүшесі атанып, оның құқықтары мен міндеттерін қабылдаған. Әр сөз оның болашақ өмір жолының алғашқы қадамына айналған.
- Ән мен поэзия рәсімді мерекеге айналдырған. Жыраудың импровизациясы қуаныш толқынын тудырып, өткенге құрмет сезімін оятқан.
Рәсімнен бұрын және кейін екі жақ та шаттықпен бірігіп, қуаныштың ортақ екенін паш еткен.
«Той» өткізудің себептері
«Той» жай ғана көңіл көтеру емес, ол адамдарды жақындастыратын, маңызды оқиғаны атап өтетін және рулар арасындағы ынтымақтастықты нығайтатын мереке болды. Дастархан жайылып, ән айтылып, ұлттық ойындар ойналып, бата берілген.
- той әулеттерді біріктіріп, достық қатынасты күшейткен;
- жомарттық пен қонақжайлықты танытқан;
- әр адамға үлкен қауымның бөлшегі екенін сездірген;
- ойындар мен жарыстар ерлікке, әділдікке және төзімділікке тәрбиелеген.
Осылайша «той» алғыс пен батаның, үміт пен қуаныштың белгісі саналды.
Дәстүрлердің символдық мағынасы
Салттар қазақ дүниетанымының негізін ашатын терең философиялық мәнге ие болды. Әрбір ән, рәсім немесе тағам – өмір қағидаларын білдіретін құнды белгі еді.
- Ақ батаның берілуі жаңа жолдың бастауын білдірген. Ондай тілек өмір бойы рухани қорғаушы ретінде қабылданған.
- Үйдің кең дастарханы қонаққа құрметтің белгісі болған. Дастархан неғұрлым мол болса, рудың абыройы да соншалық асқақ көрінген.
- Ортақ қуаныш халықтың бірлігін көрсеткен. Адамдар той арқылы болашаққа сенім ұялатып, жаңа шаңыраққа үміт артып отырған.
- Дәстүрді сақтау ұрпақтар сабақтастығын айқындаған. Үлкендер өмір тәжірибесін жеткізсе, жастар үлгі арқылы тәрбиеленген.
Міне, осы ғұрыптардың арқасында қазақ қоғамы мәдени тұтастықты сақтап қалды.
«Беташар» мен «той» бүгін де өз мәнін жоғалтқан жоқ. Олар адамдарға сыйластықтың, бірліктің және отбасының мәңгілік құндылық екенін еске салады. Бұл салттар ата-баба мұрасын қадірлеуге және бір-бірімізге қолдау көрсетуге шақырып, ұлт рухын нығайта береді.
