Мазмұны
Ою-өрнек – бұл тек әсемдік үшін салынған бейне ғана емес, сонымен қатар халқымыздың дүниетанымы мен болмысын бейнелейтін тіл. Қазақ оюларының әрбір сызығы белгілі бір мағынаға ие. Көшпелі халықтар өмірінде ою-өрнек тек сәндік мақсатпен емес, дүниетанымдық, тәрбиелік, тіпті қорғаныштық қызмет атқарған. Солардың ішінде кең таралған және ең танымалдарының бірі – «қошқар мүйіз». Бұл өрнек тек сәндік элемент қана емес, терең философиялық мағынасы бар, ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып келе жатқан ұлттық таңба.
Қазақ мәдениетіндегі «қошқар мүйіз» символикасы
«Қошқар мүйіз» – қазақ халқының өмірінде маңызды рөл атқарған төрт түлік малдың бірі – қойдың бейнесінен туындаған ою түрі. Қошқардың мүйізі күш-қайраттың, байлық пен берекенің белгісі ретінде қабылданған.
- өрнек ер азаматтың қайсарлығын, жігері мен намысын білдіреді;
- қой мен қошқар — тіршілік көзі, молшылық пен күнкөрістің нышаны;
- мүйіз тәрізді ирек сызық өмірдің жалғастығы мен табиғаттың циклдік қозғалысын бейнелейді;
- «қошқар мүйіз» отбасының амандығы мен үй ішінің берекесін білдіретін рухани рәміз ретінде қолданылады;
- бұл ою арқылы адам мен табиғат арасындағы үйлесімділік, тепе-теңдік идеясы көрініс табады.
Осындай терең мағынасы оны тек көркемдік өрнек қана емес, ұлттың рухани кодына айналдырды.
Қолөнер мен тұрмыстағы қолданылуы
«Қошқар мүйіз» оюы қазақтың материалдық мәдениетінде кең таралған. Ол тұрмыстық заттарда, киім-кешекте, сәулет өнерінде, зергерлік әшекейлерде жиі кездеседі. Бұл – оның тек эстетикалық емес, тұрмыстық мәнге де ие екенін көрсетеді.
- Киіз үй жабдықтарында бұл ою кілем, сырмақ, алаша, текемет, терме сияқты бұйымдарда жиі қолданылады. Шеберлер өрнекті қолмен ойып, бояуларды үйлестіре отырып, әр бұйымға жеке мағына берген.
- Зергерлік әшекейлерде – білезік, сақина, алқа, өңіржиекте «қошқар мүйіз» оюы шекіме түрінде бедерленіп салынған. Бұл элемент әйелді жамандықтан қорғайтын тұмар ретінде қарастырылған.
- Ағаш бұйымдарда – бесік, сандық, төсек, есік жақтауы, табақ секілді тұрмыстық заттардың бетіне ою қашалып, эстетикалық әрі сакралды мән жүктелген.
- Киім-кешекте, әсіресе әйелдердің камзолы, шапаны, сәукелесі мен белбеуінде «қошқар мүйіз» өрнегі тігіс бойына немесе жаға, жең айналасына салынады.
- Сәулет өнерінде – үйдің маңдайшасына, уық-керегеге, тіпті мешіт пен кесене қабырғасына дейін осы ою бейнеленеді. Бұл оның кеңістікті қорғаушы және көркемдеуші қызметін арттырады.
Бұйымдарға қолданылғанда, өрнек иесінің мәртебесін, жас ерекшелігін және өмірлік мақсатын білдіруі мүмкін.
Қазіргі замандағы маңыздылығы
Уақыт алмасып, қоғам өзгергенімен, қазақ ою-өрнектерінің, соның ішінде «қошқар мүйіздің» құндылығы жойылған жоқ. Керісінше, ол бүгінгі күнде ұлттық таным мен жаңа стильдің көрінісі ретінде қайта жаңғырып келеді.
- заманауи киім үлгілерінде ұлттық нақыштағы элемент ретінде кеңінен қолданылады;
- логотиптерде, бренд белгілерінде, орауыштар мен сувенирлік өнімдерде ою жиі кездеседі;
- дизайнерлер мен суретшілер бұл өрнекті заманауи графика, цифрлық иллюстрация арқылы жаңа қырынан ұсынуда;
- жастар арасында «қошқар мүйіз» бейнесі бар аксессуарлар – сырға, білезік, қалпақ немесе аяқ киім ерекше танымалдыққа ие;
- бұл өрнек ұлттық бірегейлікті білдіретін айқын көркемдік белгіге айналып отыр.
Мұның барлығы «қошқар мүйіз» оюының маңыздылығы мен өміршеңдігін дәлелдейді.
«Қошқар мүйіз» — ғасырлар қойнауынан жеткен, бүгін де өзектілігін жоғалтпаған терең мағыналы ұлттық өрнек. Ол – байырғы дәстүр мен заманауи мәдениетті байланыстырып тұрған рухани көпір. Осындай символдар арқылы біз ұлттың ішкі сырын, эстетикалық талғамын және даналығын танимыз. Жас ұрпақ бұл мұраны тек танып қоймай, оны жаңа тұрғыда жалғастырып, байыта түссе – төл мәдениетіміздің өрісі кеңейе түсетіні сөзсіз.
