Мазмұны
Әлемдік мәдениет тарихында бір елдің шеңберінен шығып, тұтас адамзатқа әсер еткен ойшылдар аз емес. Мұндай тұлғалар өнерді, философияны және қоғамдық жауапкершілікті өзара ұштастыра білді. Солардың бірі – Рабиндранат Тагор, оның есімі Шығыс пен Батыс арасындағы рухани байланыстың нышанына айналды. Бұл қайраткер поэзияда, прозада, музыкада, бейнелеу өнерінде және педагогикада айрықша із қалдырды. Осындай көпқырлы еңбектің арқасында ол Үндістан әдебиетін әлемге танытқан тұлға ретінде тарихта қалды.
Шығу тегі мен балалық шағы
Рабиндранат Тагор 1861 жылдың 7 мамырында Калькутта қаласында ауқатты әрі ықпалды бенгал отбасында дүниеге келді. Әкесі Дебендранат Тагор діни реформатор әрі Брахмо Самадж қозғалысының жетекшілерінің бірі болған. Отбасындағы рухани орта баланың философияға және терең ойлауға ерте қызығуына ықпал етті. Үйі әдебиетшілер мен музыканттар жиналатын мәдени орталық саналды. Болашақ ақын дәстүрлі мектеп жүйесін жақтыра қоймай, өздігінен білім алуды жөн көрді. Сегіз жасында алғашқы өлеңін жариялауы оның шығармашылық қабілетінің ерте қалыптасқанын көрсетеді.
Әдеби жолының қалыптасуы және шығармашылық ауқымы
1878 жылы Ұлыбританияға барған сапары Тагораның дүниетанымын кеңейтті. Лондонда оқуын толық аяқтамаса да, еуропалық мәдениетпен танысуы оның көркемдік көзқарасына әсер етті. Үндістанға оралған соң ол бенгал тілінде белсенді түрде шығармалар жаза бастады. Авторлық туындылар лирикалық тереңдігімен және адам жанына үңілуімен ерекшеленді. Уақыт өте келе ол бенгал жаңғыруының жетекші өкілдерінің біріне айналды. Осы кезеңде жазылған еңбектер үнді әдебиетінің дамуына жаңа бағыт берді.
Оның әдеби мұрасының негізгі ерекшеліктері төмендегідей сипатталады.
- поэзия мен философияны біріктіріп, жеке сезімдер мен ғарыштық үйлесімді қатар көрсетуі;
- ұлттық үнді мәдениетіне сүйене отырып, жалпыадамзаттық гуманистік құндылықтарды дәріптеуі;
- қарапайым әрі әуезді тіл арқылы терең ойды көпшілікке түсінікті етуі;
- дәстүрлі жанрларды жаңаша форма мен ырғақ арқылы түрлендіруге ұмтылуы.
Аталған қасиеттер оның шығармаларын әртүрлі халықтарға жақын етті.
Нобель сыйлығы және халықаралық танымалдық
1913 жылы Рабиндранат Тагор әдебиет саласындағы Нобель сыйлығын алған алғашқы азиялық қаламгер атанды. Швед академиясы оның ағылшын тіліне өзі аударған «Гитанджали» жинағын жоғары бағалады. Бұл поэмаларда адам мен әлемнің біртұтастығы, рухани үндестік идеялары көрініс тапқан. Марапат оған әлемдік деңгейде танымалдық әкелді. Алынған қаржы білім беру жобаларын дамытуға жұмсалып, оның әлеуметтік жауапкершілігін айқындады.
Қоғамдық ұстанымы мен көзқарастары
Тагор саясатқа тікелей араласудан гөрі, моральдық ықпал ету жолын таңдады. Ол отаршылдық жүйені сынап, зорлық-зомбылыққа қарсы пікір білдірді. 1919 жылы Амритсар қырғынынан кейін британ тәжінен алған рыцарлық атағынан бас тартуы оның принципшілдігін көрсетті. Бұл қадам қоғамда үлкен резонанс тудырды. Ойшылдың еркіндік пен мәдени сұхбат туралы идеялары ХХ ғасырдағы көптеген қайраткерлерге әсер етті.
Педагогикалық қызметі және мәдени бастамалары
Рабиндранат Тагордың өміріндегі маңызды істердің бірі – Шантиникетан мектебін, кейін университетін құруы. Бұл оқу орны табиғатпен үйлесімде білім беруді, тұлғаның еркін дамуын көздеді. Білім беру тек ақпарат жинау емес, рухани жетілу жолы ретінде қарастырылды. Уақыт өте келе бұл мекеме халықаралық мәдени орталыққа айналды. Осындай педагогикалық көзқарас дәстүрлі академиялық жүйелерден өзгеше болды.
Оның білім беру тұжырымдамасының негізгі бағыттары мынадай.
- Жеке тұлғаны шығармашылық еркіндік пен дербес ойлау арқылы қалыптастыру.
- Әртүрлі мәдениеттерді жақындастыру арқылы халықтар арасындағы түсіністікті арттыру.
- Табиғатты адам өмірінің ажырамас бөлігі ретінде құрметтеуге тәрбиелеу.
Бұл қағидалардың әрқайсысы тәжірибе жүзінде жүзеге асырылды.
Мұрасы мен тарихи маңызы
Рабиндранат Тагор 1941 жылдың 7 тамызында дүниеден өтті, алайда артында орасан зор мәдени мұра қалдырды. Ол екі мыңнан астам ән, көптеген поэма, роман, әңгіме және эссе жазды. Үндістан мен Бангладештің ұлттық гимндерінің мәтіндері оның өлеңдеріне негізделген. Бұл дерек оның тарихи рөлін айқын көрсетеді. Қазіргі кезде де оның еңбектері әдебиет, философия және педагогика салаларында зерттеліп келеді.
Тагордың өмір жолы сөз өнерінің халықтарды жақындастыра алатынын дәлелдейді. Оның шығармашылығы Шығыс пен Батысты байланыстыратын рухани көпір қызметін атқарды. Бұл ойшыл дәстүрді бұзбай, оны жаңа мағынамен байыта білді. Сондықтан да оның есімі бүгінгі күнге дейін өзектілігін жоғалтпай, оқырмандарға шабыт беріп келеді.
