Мазмұны
Ежелден адам баласы өзіне көзге көрінбейтін қауіптерден — аурулардан, жын-шайтаннан және сәтсіздіктерден — қорғанудың жолдарын іздеген. Әр дәуір мен мәдениетте түрлі тұмарлар мен сенімдер пайда болып, олардың ішінде сарымсақ ерекше орын алған. Оның өткір иісі мен ұзақ сақталу қасиеті халық санасында сиқырлы күшпен байланыстырылды. Әр елдің дәстүрінде бұл өсімдік тазалықтың, саулықтың және рухани қуаттың нышаны саналған. Уақыт өте ғылым ескі нанымдарды ығыстырғанымен, сарымсаққа қатысты сенімдер халық жадында әлі де сақталып келеді.
Зұлымдықтан қорғайтын күш
Көптеген халықтар сарымсақты зұлым рухтардан қорғайтын табиғи қалқан деп санаған. Адамдар оның күші дәмі мен иісінде ғана емес, бойындағы ерекше қуатында жатыр деп сенген.
Сенім бойынша сарымсақ:
- жын-шайтан мен жаман рухтарды қуып шығады;
- үйді көз тию мен қарғыстан қорғайды;
- ауру немесе күйзелістен кейін адамның аурасын тазартады;
- қиын кезеңде денсаулықты сақтауға жәрдемдеседі;
- сапар мен істе сәттілік әкеледі.
Шығыс Еуропаның кей ауылдарында сарымсақты есік маңдайшасына іліп қойған немесе баланың жастығының астына қойған. Мұндай қарапайым тұмар жаман түстер мен қорқынышты елестерден қорғайды деп есептелген.
Вампирлер мен сарымсақ туралы аңыз
Сарымсаққа қатысты ең танымал сенімдердің бірі вампирлер жайындағы мифтермен байланысты. Шығыс Еуропа халық ертегілерінде бұл жаратылыстар жарық пен күмістен ғана емес, сарымсақ иісінен де қорқады деп айтылған.
- Өсімдіктің өткір иісі вампирлер қоректенетін қараңғы энергияны әлсіретеді деп сенілген. Адамдар жанына кіші дорбаға салып, мойнына тағып жүрген.
- Вампир пайда болды деген қорымдарға сарымсақ көміп, оның қайта тірілуіне жол бермеген.
- Кейбір аңыздарда сарымсақ иісі «жынның рухын өртеп», оны аулаққа қуады деп сипатталған.
Бүгінде мұндай әңгімелер ертегі ретінде қабылданады, алайда олар табиғаттың қорғаныш күшіне сенген көне нанымның айғағы болып қала береді.
Салт-дәстүр мен халық еміндегі рөлі
Сарымсақ тек тағамда ғана емес, түрлі салттар мен рәсімдерде де кеңінен қолданылған. Ол тазалық пен жаңарудың белгісі саналған.
- мереке кезінде үйге қойылып, береке шақырады;
- ауру кезінде отқа тастап, ауаны тазартқан;
- жас жұбайларға шағын тісшесін беріп, отбасы амандығының нышаны еткен;
- жолаушылар жолға шығарда өзімен бірге алып жүрген;
- диқандар егінге қарғыс тимесін деп астыққа салып қойған.
Халық медицинасында да сарымсақтың орны ерекше. Онымен иммунитетті нығайтқан, суық тию мен түрлі жұқпаларды емдеген. Көптеген дәстүрлі тәсілдер кейін ғылыми тұрғыдан дәлелденді.
Ғылым көзқарасы
Қазіргі зерттеулер сарымсақтың бактерияға және вирусқа қарсы қасиеттерін растады. Ұсақталған кезде бөлінетін аллицин атты зат ағзаны зиянды микробтардан қорғайды.
- Ғалымдардың пікірінше, сарымсақты тұрақты пайдалану қан тамырларын нығайтып, суық тиюдің алдын алуға көмектеседі.
- Кей зерттеулер оның құрамындағы компоненттер холестерин деңгейін төмендетіп, қабынуға қарсы әсер беретінін көрсеткен.
- «Сиқырлы күш» болмаса да, сарымсақтың шынайы пайдасы бар: ол пайдалы тағам мен денсаулықты сақтаудың сенімді құралы.
Осылайша, көне аңыздар мен сенімдер түбегейлі қате емес еді — олардың артында табиғи химиялық әсердің шындығы жатыр.
Сарымсақ ежелгі тұмардан күнделікті тағамға айналды. Ол адам баласының қорқынышы мен үмітін, табиғатты түсінуге деген талпынысын бойына сіңірген. Бүгінде ырымдар өз мәнін жоғалтқанымен, сарымсақ әлі де табиғаттың шипалы қуатын және адам мен қоршаған әлемнің ажырамас байланысын еске салады.
