Мазмұны
Ұлттық мәдениет әрқашан халықтың рухани келбетін айқындайтын маңызды қазына болып саналады. Қазақстан тарихында би өнері – салт-дәстүрмен, әдет-ғұрыппен және халықтың өмір салтымен тығыз байланыста дамыған ерекше бағыт. ХХ ғасырда ұлттық хореографияны сақтап, оны кәсіби сахнаға шығара білген көптеген талантты тұлғалар шықты. Солардың бірі – Тұрсынбек Қожабеков. Ол ұлттық би дәстүрін жаңа деңгейге көтерген, шәкірт тәрбиелеген және қазақстандық мәдениет тарихында айрықша із қалдырған өнер иесі болды.
Балалық шағы және өнерге алғашқы қадамдары
Болашақ хореограф ХХ ғасырдың ортасында дүниеге келді. Ол өскен отбасында дәстүрге құрмет ерекше орын алды. Ерте кезден музыка мен биге қызығушылық танытып, ауылдық мерекелерде, мектептегі концерттерде белсенді өнер көрсетті. Фольклорлық ұжымдардың сахналық қойылымдарын көргенде оның би өнеріне деген ынтасы одан сайын арта түсті. Кейіннен ол кәсіби білім алып, ұлттық хореографияның негіздерін терең зерттеуге мүмкіндік алды.
Шығармашылық жолының қалыптасуы
Оқуды аяқтаған соң Қожабеков мемлекеттік ансамбльдерде еңбек етіп, харизмасы мен ерекше орындаушылық қабілетімен танылды. Сол жылдары Қазақстанда кәсіби би ұжымдары дамып жатқан еді, ал жас талант сахнада өз орнын тапты. Ол қимыл икемділігі мен халықтық би мәнерін терең түсінуімен ерекшеленді. Уақыт өте келе орындаушыдан балетмейстерге, одан кейін ұстазға айналып, жас буынға би өнерін үйретті.
Халықаралық гастрольдер мен фестивальдердегі өнер көрсету оның атын алысқа таратты. Қожабековтің шығармашылық қолтаңбасы хореография мамандары арасында жоғары бағаланды.
Ұлттық биді дамытудағы еңбегі
Тұрсынбек Қожабековтің еңбегін тек орындаушылықпен шектеу мүмкін емес. Оның қызметі бірнеше бағытты қамтыды: сахналық өнер, педагогикалық тәжірибе және ұлттық би мұрасын ғылыми-әдістемелік тұрғыдан зерделеу.
Ең басты жетістіктерінің қатарында мыналарды атауға болады:
- Авторлық қойылымдар жасап, дәстүрлі қимылдарды заманауи тәсілдермен үйлестірді. Әрбір туындысы ұлттық мәдениеттің байлығын көрсетіп, даланың рухын сақтап қалды.
- Өз мектебін қалыптастырып, орындаушылық техникаға, қол пластикасына және көзқарас мәнеріне ерекше назар аударды. Шәкірттерін тек қимылды үйренуге емес, сонымен қатар би арқылы сезімді жеткізуге баулыды.
- Қазақстан өнерін шетелге танытуға бағытталған мәдени жобаларға белсене қатысты. Оның шеберлік сабақтары мен қойылымдары халықаралық сахналарда еліміздің беделін арттырды.
Шығармашылық мәнері
Қожабековтің стилі нәзіктік пен терең мазмұнға негізделді. Оның өнерінде бірқатар ерекшелік айқын байқалды:
- қимылдың бір қалыптан екіншісіне сұлулықпен ауысуы;
- табиғаттың бейнелерін қолдану – дала желі, құстың қимылы, су ағысының ырғағы;
- би драматургиясына мән беру, әр қойылымды шағын оқиғаға айналдыру;
- фольклорлық элементтерді заманауи сахналық шешімдермен ұштастыру.
Бұл ерекшеліктер оның шығармашылығына дара сипат беріп, қазақ би өнерінде өзіндік мектеп қалыптастыруға мүмкіндік берді.
Педагогикалық қызметі
Өмірінің көп бөлігін ол жас буынды тәрбиелеуге арнады. Ұлттық өнердің құндылығы тек оны сақтау емес, оны болашаққа жеткізуде деп білді. Қожабековтің шәкірттері еліміздің жетекші ансамбльдерінің солистері атанып, жаңа қойылымдар жасады және ұлттық дәстүрді дамытуды жалғастырды.
Оның ұстаздық еңбегінің басты қырлары төмендегідей болды:
- студенттерге мәдени мұраға жауапкершілікпен қарауды үйрету;
- әрбір шәкірттің жеке орындаушылық мәнерін қалыптастыруға ықпал ету;
- халықтық дәстүрдің символикасы мен мәнін терең түсінуге баулу.
Осылайша, оның еңбегі тек сахналық өнермен шектелмей, қазақ хореографиясының болашағына берік негіз қалады.
Тұрсынбек Қожабековтің есімі Қазақстан мәдениетінде ерекше орынға ие. Ол орындаушы ретінде де, педагог ретінде де ұлттық би өнерін жаңа деңгейге көтерді. Оның еңбегі арқылы өткен мен бүгіннің арасындағы байланыс сақталды. Шәкірттері мен шығармалары халық жадында қалды. Оның рухани мұрасы ұлттық мәдениеттің ажырамас бөлігі болып, болашақ ұрпаққа өнеге бола бермек.
