Шығыстың даналық қазынасы ғасырлар бойы адамзат руханиятына нәр беріп келеді. Сол рухани мұраның алтын өзегінде – сопылық ілімнің көрнекті өкілі, ұлы ойшыл әрі ақын Ахмет Ясауи есімі тұр. Оның хикметтері мен нақылдары түркі халықтарының дүниетанымына терең әсер еткен. «Диуани хикмет» кітабындағы өсиеттер арқылы ол адамды мейірімге, сабырлыққа, қарапайымдыққа және Аллаға деген шынайы сүйіспеншілікке үндеді. Ясауидің сөздері арада сегіз ғасыр өтсе де, мәнін жойған жоқ – олар бүгінгі адамға да жол көрсетіп, рухани биіктікке жетелейді.
«Өзін таныған – Раббысын таныған.»
Бұл сөз сопылық дүниетанымның өзегін білдіреді. Ясауи адамның Аллаға апарар жолы өз-өзіңді танудан басталатынын айтады. Ішкі кемшілігін түсініп, нәпсісін жеңген жан ғана рухани тепе-теңдікке жетеді.
«Алланы сүйгің келсе, Оның жаратқандарын сүй.»
Бұл ой адам мен жаратылыстың арасындағы байланысқа назар аударады. Шынайы иман тек Құдайды сүюмен шектелмейді, ол бүкіл тіршілік иесіне мейірім мен ізгілік танытудан көрінеді. Махаббат пен қайырымдылық – Ясауи ілімінің басты тіректері.
«Іссіз сөз – қу медиендегі желмен тең.»
Ойшыл сенім мен әрекеттің бірлігін дәріптейді. Тек айту жеткіліксіз, әрбір сөз іс жүзінде дәлелденуі тиіс. Нағыз имандылық пен парасат адам әрекеті арқылы көрінеді.
«Білім иесі тәкаппар болса, нұрын түнек басады.»
Бұл тұжырым рухани менмендіктен сақтандырады. Шынайы ғалым өз білімін өзгеге пайдасы тиетін жолға жұмсайды. Ал тәкаппарлық пен өзімшілдік – адамның ішкі жарығын өшіретін рухани кесел.
«Алланы алыстан іздеме – Ол сенің жүрегіңде.»
Ахмет Ясауи Жаратушыға жақындаудың жолы адамның өз жүрегінде екенін меңзейді. Рухани тазару мен адалдық – Құдайға жетудің кілті. Бұл сөз оның философиясының әмбебаптығын көрсетеді.
«Өз кемшілігіңді танымай, өзгені айыптама.»
Бұл нақыл төзімділік пен өзіндік сын туралы. Адам алдымен өз нәпсісін жеңіп, ішкі мінін түземей тұрып, өзгені сынауға құқылы емес. Өзін тану арқылы адам басқаны түсінуге үйренеді.
«Бос сөзден гөрі үнсіздік қадірлі.»
Бұл ой – Ясауидің тіл әдебіне, ой тазалығына деген көзқарасын білдіреді. Сөз – қуатты құрал, сондықтан оны орнымен қолдану қажет. Ойлы үнсіздік – мағынасыз көп сөзден әлдеқайда пайдалы.
«Жан байлығы – дүние байлығынан артық.»
Мұнда материалдық құндылықтан гөрі рухани байлықтың биіктігі айтылады. Нағыз бақ пен тыныштық адамның жүрегінде, ал дүние қызығы өткінші. Ізгілік, шүкіршілік және қарапайымдық – шынайы байлықтың өлшемі.
«Көңілдің нұрын қызғаныш пен өшпенділік сөндіреді.»
Ясауи адам жанындағы теріс сезімдердің зиянын ескертеді. Ашу мен көреалмаушылық адамды рухани әлсіретеді. Жүрек тазалығы мен кешірімшілдік – рухтың жарығын сақтаудың жолы.
«Қарапайым бол, ойың таза бол, ісің адал бол.»
Бұл қысқа сөйлем Ясауи ілімінің мәнін жинақтап көрсетеді. Тазалық, адалдық және қарапайымдық – рухани өмірдің үш тірегі. Олар адамды иманға, шындыққа және өмірлік үйлесімге жетелейді.
Ахмет Ясауидің даналық сөздері ғасырлар бойы мәнін жоғалтқан жоқ. Оның ілімі адамның ішкі әлемін тазартуға, өз бойындағы нұрды оятуға шақырады. Ясауи мұрасы – мейірім мен парасаттың мектебі, ол бүгінгі ұрпаққа да рухани бағыт-бағдар береді.
