Мазмұны
Ата-бабаны құрметтеу – Азия халықтарының мәдениетінде айрықша орын алатын дәстүр, дүниетанымның, отбасы бірлігінің және ұрпақ сабақтастығының негізін құрайды. Батыс қоғамдарында ата-ананы еске алу көбіне мерекелік даталарды атап өту немесе зират басына барумен шектелсе, Азия елдерінде бұл үрдіс тұтас рәсімдер мен жанұялық дәстүрлер жүйесіне айналған. Өткенге құрмет көрсету – отбасылық тәрбие мен көркем өнерден бастап, қоғамдық өмір мен мемлекеттік деңгейдегі шараларға дейін дендеп енген маңызды құндылық. Ата-баба мұрасын сақтау арқылы Азия халықтары тек тарихқа тағзым етіп қоймай, мәдени жалғастықты қамтамасыз етеді, тәжірибені жас ұрпаққа аманаттап отырады.
Ата-бабаны құрметтеу дәстүрлері мен жоралғылары
Көптеген Азия елдерінде ата-бабаны еске алу мен құрмет көрсету күрделі рәсімдер мен арнайы әдет-ғұрыптар жүйесі арқылы көрініс табады, оның негізінде өткен мен бүгін, болашақ арасындағы рухани байланыс жатыр.
- Қытайда ата-бабаға тағзым ету кең таралған: әр отбасы белгілі күндері әулет алтарында аруақтарға арнап ас, қағаз ақшалар мен хош иісті заттар ұсынады;
- Жапонияда жыл сайынғы Обон мерекесі аруақтарды еске алуға арналған: үйлер шаммен безендіріледі, дәстүрлі билер қойылады, отбасылар рухтарға арнап тағам әзірлейді, жақындарының рухы жерге оралады деп сенеді;
- Вьетнам мен Кореяда үйдегі арнайы алтарьға ата-баба аты жазылған тақтайша қойылады, оған алғыс, дұға, тілек білдіріп, көмек сұрау дәстүрге айналған;
- Моңғолияда шамандық дәстүрмен ұштасқан ата-бабаға тағзым етудің ерекше үлгісі қалыптасқан: ұрпақ шежіресі, тектік байланыс, киелі орындарда құрбандық шалу ерекше мәнге ие;
- Қазақ халқында ата-бабаға құрмет – ас беру, зират басына барып құран бағыштау, ру шежіресін сақтау, отбасылық дастарқан басында үлкендерді еске алу арқылы көрініс табады;
- Көптеген өңірде мерейтойға, дүниеден өткендердің жылдығына немесе атаулы күндерге орай үлкен әулеттік жиындар өткізіліп, өткен өмір еске алынады, жастарға өнеге, тарих айтылады.
Осындай жоралғылар мен жанұялық әдеттер құрмет пен алғыстың, ұрпақ жалғастығының, тектік сана мен тәрбиенің негізгі тетігі саналады.
Символдар мен ескерткіш орындар
Азия елдерінің мәдениетінде ата-бабаға тағзым етудің ерекше нышаны бар. Мұндай нысандар мен символика ұрпақтар арасындағы рухани әрі кеңістіктік байланысты нығайтады.
- Шығыс халықтарында арнайы үй алтарлары мен естелік бөлмелер кең таралған. Бұл орындарда отбасы мүшелері мереке сайын жиналып, дұға оқып, рухқа тағзым етеді.
- Қытай, Корея, Вьетнам ауылдарында әлі күнге дейін әулеттік қорымдар сақталған. Зират басына күтім жасау – әулет абыройының, парызы мен перзенттік борышының белгісі саналады.
- Храм, пагода, кесене сәулетінде айдаһар, тырна, лотос бейнелері көптеп кездеседі – олар мәңгілік, тазалық және рух әлемімен байланыс нышаны. Бұл ою-өрнектер ұрпақ сабақтастығын үнемі еске салады.
- Кейбір өңірлерде ата-баба есімдері, еңбегі жазылған тас бағаналар мен естелік тақталар орнатылады. Мұндай нысандар – шежіре мен отбасылық тарихты болашаққа жеткізудің көрнекі құралы.
Символдар мен қасиетті орындар отбасылық және ұлттық тарихпен байланыс сезімін күшейтеді.
Ата-бабаға құрметтің заманауи өмірдегі орны
Жаһандану мен техникалық прогресс заманына қарамастан, ата-бабаны құрметтеу дәстүрі Азия қоғамында өзектілігін жойған жоқ. Көптеген отбасы ежелгі салт пен заманауи мүмкіндікті шебер ұштастырып келеді.
- Қазіргі заманғы азиялық отбасылар тарихи рәсімдерді жаңа форматпен жалғастырады: электрондық шежіре құру, отбасылық архивті сандық тасымалдау құралдарында сақтау, онлайн-жиын өткізу дәстүрге айналуда;
- Жапония, Қытай, Корея, Вьетнам мектептерінде балаларға ата-баба ерліктерін, әулет тарихын, туған жерге мақтаныш сезімін дәріптейді;
- Қалалық тұрғындар мүмкіндігінше ұлттық мерекелерде қорымдарға барып, ата-бабаларының басына тағзым етеді, бұл отбасылық борыш саналады;
- Мемлекеттік деңгейде танымал тұлғалар мен ұлттық батырларға арналған естелік күндер ұйымдастырылады;
- Қазіргі өнер – фильм, роман, театр және музыка – аға ұрпақ даналығын, өнегесін, тарихтағы ерлік пен адамгершілік қасиеттерін дәріптейді.
Ата-баба мұрасын сақтау – ұлттың рухани беріктігін, ұрпақ сабақтастығын қамтамасыз ететін маңызды күш. Бұл дәстүр қоғамдағы бірлік пен үйлесімділіктің, өткенге құрметтің кепілі болып қала береді.
Азия халықтарының ата-бабаға құрмет көрсету дәстүрі жастан қартқа дейінгі әрбір адамды біріктіріп, адамгершілікке, жауапкершілікке, ұрпақ алдындағы парызға тәрбиелейді. Өткенге деген адалдық мәдени әртүрлілікті сақтауға, елді мекендер мен ұлттарды тұтастырып, қоғамның орнықтылығын нығайтады. Ата-бабаны құрметтеу – өткен мен бүгінді, болашақты жалғайтын, адам өміріне мағына мен бағыт беретін ұлы дәстүр.
