Мазмұны
Көшеде өтетін думанды шеру көптеген елдердің мәдени келбетінің бір бөлігіне айналғанымен, дәл Бразилияда бұл дәстүр теңдессіз ауқымға жеткен. Мұнда карнавалдар жай ғана көңіл көтеру емес, олар – әлеуметтік құрылымның, шығармашылық еркіндіктің және экономикалық жүйенің маңызды құрамдас бөлігі. Оған дайындық бірнеше ай бұрын басталып, қатысу – әрі мәртебе, әрі міндет. Бұл мереке нақты жүйеге бағынған ерекше құбылыс ретінде ұйымдастырылады. Карнавал қалай құрылады, кімдер қатысады және ол қалай жұмыс істейді – осының бәрін тереңірек қарастыру маңызды.
Карнавал – ұлттық феномен
Бразилияда «карнавал» – бұл бір күндік шеру емес, бірнеше қала мен штатта өтетін мерекелік шаралар кешені. Ол, әдетте, ақпанның соңында немесе наурыздың басында, Ұлы Ораза қарсаңында ұйымдастырылады. Ең танымал сахна – Рио-де-Жанейро қаласы, бірақ оған қоса Сальвадор, Ресифи, Сан-Паулу мен басқа да аймақтарда қызу мерекелік шерулер өтеді.
Карнавал – бұл:
- әртүрлі әлеуметтік топтардың біріккен ортақ мерекесі;
- би, музыка мен киім арқылы өзін еркін білдіру мүмкіндігі;
- шеберлер, дизайнерлер мен музыканттар үшін табыс көзі;
- әлемнің түкпір-түкпірінен турист тартатын жаһандық оқиға.
Осының барлығы – айқын жоспар мен нақты ұйымсыз жүзеге аспайтын құбылыс.
Карнавалды ұйымдастыру құрылымы
Осындай ауқымды мереке көп ресурсты қажет етеді. Сондықтан оны ұйымдастыру – бірнеше сатылы, үйлесімді жүйеге негізделген. Қатысушылар – бишілерден бастап тігіншілерге дейін – бәрі нақты кестемен жұмыс істейді. Әрбір шеру үшін арнайы карнавал мектептері жауапты, олар қаланың белгілі бір ауданын білдіреді.
Бұл мектептер келесі міндеттерді атқарады:
- шеру тақырыбы мен көркем тұжырымдамасын таңдайды;
- костюмдер, декорациялар мен платформаларды дайындайды;
- бишілер, әншілер мен музыканттарды іріктейді;
- хореография мен музыкаға күнделікті дайындалады.
Бір карнавал мектебінің ішкі құрылымы былайша ұйымдастырылған:
- Мектеп басшылығы биылғы тақырыпты анықтайды. Ол тарихи оқиға, әлеуметтік мәселе немесе ұлттық аңыз болуы мүмкін. Ең бастысы – көрерменнің қызығушылығын ояту және қазылар талабына сай болу.
- Суретшілер мен инженерлер киім мен платформалардың эскизін сызады. Жобалар бекітілген соң, бірнеше ай бойы тігіншілер мен қолөнершілер түн қатып жұмыс істейді.
- Бишілер мен музыканттар хореографтар және дирижерлер басшылығымен дайындық өткізеді. Әрбір қозғалыс пен ырғақ әбден ширатылады, себебі сахнада бәрі үйлесімді болуы тиіс.
- Шеру күні қатысушылар Рио-де-Жанейродағы арнайы Самбадром жолына шығады. Онда олар басқа мектептермен жарысады, ал жеңіс – бедел мен демеушілік қолдауға жол ашады.
Осы ресми шаралардан бөлек, ондаған бейресми шеру мен көше кештері де қатар өтеді.
Блоку – көше думанының жүрегі
Ресми шерулерден тыс, «блоку» деп аталатын халықтық шерулер де өте маңызды рөл атқарады. Олар көбіне көршілер, достар немесе шығармашылық клубтар бастамасымен ұйымдастырылады. Бұл топтардың басты мақсаты – бәсекеге түсу емес, қуаныш пен ортақтық сезімін бөлісу.
Кәдімгі «блоку» келесі бөліктерден тұрады:
- киінген қатысушылардан құралған тақырыптық топ;
- музыкалық сүйемелдеу – әдетте үрмелі аспаптар немесе барабаншылар;
- белгіленген маршрутпен көшеде шеру жасау;
- көрермендермен тікелей араласу, олар шеруге кез келген сәтте қосыла алады.
Ірі «блоку» шерулері 50 мыңнан 1 миллионға дейін адам жинауы мүмкін. Олар қаланың тірі карнавалына айналып, әр көшені сахнаға айналдырады.
Логистика мен қауіпсіздік жүйесі
Осы көлемдегі шаралардың ретсіз хаосқа айналмауы үшін арнайы басқару жүйесі жұмыс істейді. Қалалық билік маршруттарды алдын ала бекітеді, көше қозғалысын шектейді, медициналық бекеттер орнатады. Қатысушылар уақыт шеңберін сақтауы тиіс, ал ұйымдастырушылар – дыбыстық және санитарлық талаптарды орындауға міндетті.
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету былайша іске асады:
- әр шеру үшін нақты кесте мен маршрут жасалады;
- қатысушыларға арнайы рұқсатнама мен білезік беріледі;
- полиция, өрт сөндірушілер мен дәрігерлер негізгі нүктелерде кезекшілік атқарады;
- тазалық қызметтері алаңды үзіліссіз тазартады;
- шұғыл жағдайларға арналған «жедел байланыс» желісі іске қосылады.
Осының арқасында еркіндік пен мереке атмосферасы қауіпсіз ортада жүзеге асады.
Экономикалық және әлеуметтік әсері
Карнавал – көңіл көтеру ғана емес, экономиканың қозғаушы күші де. Бұл – мыңдаған адамға жұмыс беретін, шағын бизнесті қолдайтын, инвестиция тартатын ауқымды жүйе. Сарапшылардың айтуынша, Рио-де-Жанейродағы карнавал жыл сайын қала бюджетіне миллиардтаған реал табыс әкеледі.
Негізгі экономикалық әсер бағыттары:
- қонақүйлер мен жатақханалар бірнеше ай бұрын толық брондалады;
- дәмханалар мен мейрамханалар үздіксіз жұмыс істейді;
- туристер сувенир, сусын мен костюмдерге белсенді түрде шығындалады;
- шеберханалар жүздеген тапсырыс алып, уақытша жұмыс орындары пайда болады;
- күзет, тазалық және логистика салаларында да мыңдаған жұмысшы қызмет етеді.
Ал әлеуметтік әсері – халықты біріктіріп, әртүрлі көзқарастағы адамдар арасында түсіністік орнатуы.
Бразилияның карнавал жүйесі – мәдениет, экономика және қоғамды бір арнаға тоғыстырған керемет үлгі. Сырт көзге бұл тек би мен музыка болса да, артында күрделі ұйымдастыру мен тәртіп жатыр. Мұндай көшелік мерекеге қатысу – тірі ағзаның бір бөлігі болу сияқты: қуат пен эмоция өнерге айналатын ерекше сәт.
