Есіктер және олардың «энергиясы» туралы ырымдар

Адамдар ежелден күнделікті өмірдегі қарапайым заттардан ерекше мағына іздейтін болған. Сондай символдық мәнге ие нысандардың бірі – есік. Ол ішкі және сыртқы кеңістікті бөліп тұратын шекара ғана емес, сонымен қатар қауіпсіздік пен қорғаныштың белгісі. Уақыт өте келе есікке байланысты көптеген ырымдар мен сенімдер қалыптасты. Бұл мақалада сол ырымдардың мәні, шығу төркіні және олардың күнделікті өмірге әсері сөз болады.

Есік – шекара бейнесі

Есіктің құрылымдық рөлімен қатар, ол адамдар санасында әрдайым ерекше межелі нүкте ретінде қабылданған. Қазақ ұғымында есік арқылы тек адамның өзі ғана емес, онымен бірге қуаныш та, қайғы да өтеді деп сенген. Сондықтан оның қандай бағытта ашылатыны, қалай пайдаланылатыны тіпті қандай материалдан жасалғаны да маңызды саналған.

Көптеген тыйымдар мен дәстүрлер осыған негізделген:

• босағадан сәлемдеспеу;
• затты екі жақтан беру;
• кешке есікті ашық қалдырмау;
• өз үйіңнің есігін себепсіз қақпау;
• айнадан есік көзін қарамау;
• сыртқы және ішкі есіктердің орнын ауыстырмау.

Осындай ырымдар есікті жағымды немесе жағымсыз энергия өтетін арна ретінде қарастырғаннан туындаған.

Есіктерге қатысты кең тараған сенімдер

Есікті қолдану мен орналастыруға қатысты сенімдер әр халықта әртүрлі болғанымен, ортақ ұқсастықтар да аз емес. Төменде кең таралған сенімдердің кейбірі келтірілген.

Көптеген мәдениеттерде кей әрекеттерден бас тартуға кеңес беріледі, себебі олар жағымсыз күштерді тартуы мүмкін:

• кіреберіс есікті жартылай ашық қалдыру – бөтен энергияның енуіне жол ашады;
• есік алдында ысқыру – дәулет пен берекенің кетуіне себеп болады;
• есікті қатты жабу – үй иелерінің рухани қорғаушыларын ренжітеді деген сенім бар;
• есікке қарама-қарсы айна қою – жақсы ниеттің ішке кіруіне кедергі болады;
• сықырлаған есік ілгектерін пайдалану – үй ішіне алаңдаушылық пен күйзеліс әкеледі;
• сынған тұтқалар немесе жарамсыз жабдықтар – отбасы қорғанының әлсіреу белгісі ретінде қабылданады;
• кепкен гүлдермен есікті безендіру – тіршілік қуатының азаюымен байланыстырылған.

Мұндай әрекеттер кей адамдар үшін сенімнің ғана емес, психологиялық жайлылықтың да бөлігі болып табылады.

Жақсы энергияны тартатын амалдар

Көптеген мәдениеттерде үйге игілік пен сәттілік тарту үшін есік маңына арнайы заттар қойылып, белгілі әрекеттер жасалған. Бұл дәстүрлер бүгінгі күнге дейін қолданыстан түскен жоқ.

1. Табалдырық үстіне таға ілу. Орта ғасырларда таға жын-шайтаннан қорғайтын күшке ие деп есептелген. Оны мүйізі жоғары қаратып ілу – жақсылық жинаудың белгісі.
2. Иісті өсімдіктер қолдану. Лаванда, жалбыз, жусан немесе хош иісті шөптер кіреберіс маңына жайлылық пен тазалық әкеледі деп есептеледі. Қазіргі таңда да олар бөлмені жағымсыз энергиядан тазарту үшін пайдаланылады.
3. Қорғаушы өсімдіктер отырғызу. Мысалы, арша, кактус немесе розмарин – есік маңында жақсы энергетикалық қорған құра алады.
4. Кіреберіс маңын таза ұстау. Табалдырықтың таза болуы үй ішіндегі істердің ретімен жүруіне ықпал етеді. Қоқыс пен ретсіздік – үйлесімнің бұзылу белгісі ретінде қарастырылады.
5. Шылдырлайтын әшекейлер ілу. Қоңырау, сылдырмақ немесе желде сыңғырлайтын әшекейлер үйді жағымсыз әсерден қорғайды деген сенім бар. Кей халықтарда олар «дыбыс сүзгісі» деп аталады.

Бұл амалдар адамның өз үйін қауіпсіз әрі үйлесімді кеңістікке айналдыруына көмектеседі.

Есіктің салт-дәстүрлердегі орны

Көптеген халықтық рәсімдерде есіктің рөлі ерекше. Мысалы, келін түсірген кезде оны табалдырықтан көтеріп өткізу – отбасы бақыты мен сәттілігінің кепілі деп саналған. Жаңа үйге кіргенде ең бірінші нан мен тұзбен кіру – береке тілеудің көрінісі. Жаназа рәсімінде есікті табыттың артынан дереу жаппау – қайғыны үйде қалдырмаудың белгісі ретінде қаралған.

Мұндай сенімдердің негізінде есіктің тек заттық нысан емес, рухани межелік рөл атқаратыны туралы түсінік жатыр.

Басқа халықтардағы есікке қатысты түсініктер

Әр түрлі халықтарда есікке байланысты қалыптасқан өзіндік дәстүрлер мен сенімдер бар:

• Жапон халқында есік оңай әрі үнсіз ашылуы тиіс – бұл өмірдің үйлесімді ағымының нышаны;
• Араб елдерінде есік маңына дұғалар жазылған жазулар қойылады – жаман көзден қорғау үшін;
• Кельт мифологиясында есік – рухтармен байланысқа шығатын шекара деп есептеледі;
• Славян халықтары Пасха мен Рождество кезінде есіктерін қасиетті сумен бүркіп, зұлымдықты қуалайды.

Мұның бәрі есіктің тек құрылыс элементі емес, мәдени және рухани мағынаға ие екенін көрсетеді.

Қалай ойлағаныңызға қарамастан – сенімге беріліп немесе тек символикалық мәнге тоқталсаңыз да – есік туралы ырымдар әлі де күнделікті өмірде көрініс табады. Олар кейде отбасылық дәстүр ретінде, кейде ішкі тыныштықты сақтау үшін қолданылады. Есіктің жай ғана өтетін жер емес, қорған мен шекара, кейде тіпті ой мен ниеттің айнасы екенін түсінген кезде, оған деген көзқарас та өзгереді. Бәлкім, сондықтан да адам өзінің босағасын әрдайым ерекше құрметпен қабылдайды.