Мазмұны
ХХ ғасыр тарихында кеңестік биліктің саясатына байланысты орын алған қайғылы оқиғалар аз емес. Солардың ішіндегі ең қасіреттісі – 1930-жылдардың басындағы Қазақстандағы ашаршылық. Бұл нәубет миллиондаған адамның өмірін жалмап, халықты тығырыққа тіреді. Ғалымдар мен зерттеушілер бұл қасіреттің себептерін жан-жақты талқылап келеді, алайда Филипп Исаевич Голощекиннің есімі осы трагедиямен тікелей байланысты аталады. Оның ауыл шаруашылығын күшпен қайта құруға бағытталған саясаты қазақ халқының тұрмыс-тіршілігіне орны толмас зиян әкелді.
«Кіші Қазан» саясаты
Голощекин 1925 жылы Қазақстан өлкелік партия комитетінің бірінші хатшысы болып тағайындалды. Өз қызметін ол «Кіші Қазан» атты бағдарламасынан бастады, бұл идея елді жедел түрде кеңестендіруді және дәстүрлі өмір салтын жоюды көздеді.
- саясат көшпелі шаруашылықты күшпен күйретіп, халықты отырықшылдыққа көшіруге бағытталды;
- ұжымдастыру барысында қазақтардың негізгі байлығы – мал күштеп тартып алынды;
- қарсылық көрсеткендер қатаң қуғындалып, әлеуметтік жағдай шиеленісті.
Осы шаралар ғасырлар бойы қалыптасқан шаруашылық жүйені жойып, болашақтағы ашаршылықтың негізін қалады.
Ұжымдастыру және оның зардаптары
Қазақстандағы ұжымдастыру науқаны ерекше қатал жүргізілді. Голощекин бастаған билік орталықтың жоспарын қандай жолмен болса да орындауға тырысты.
- Ауыл шаруашылығын колхоздарға біріктіру жеке меншік пен шаруалардың еркіндігін жойды. Мал-мүлкін тапсыруға мәжбүр болған халық жаппай кедейленді.
- Күштеп тартып алынған малдың күтімсіздігінен және орынсыз саясаттан мал қырылды. Бірнеше жылдың ішінде мал басы он есеге жуық азайды.
- Астық дайындау жоспары шектен тыс көтеріліп, халыққа азық-түлік жетпей қалды. Бұл жағдай ашаршылықтың ауқымын ұлғайта түсті.
Осылайша, Голощекин жүргізген ұжымдастыру саясаты қасіреттің басты себептерінің бірі болды.
Қасіреттің ауқымы
Зерттеушілердің пікірінше, ашаршылықтың зардаптары Қазақстан үшін аса ауыр болды.
- әртүрлі деректер бойынша 1,5–2,3 миллионға жуық адам қаза тапты;
- жүздеген мың отбасы Қытайға, Иранға, Ауғанстанға және көршілес аймақтарға босып кетті;
- қазақ халқы аса үлкен шығынға ұшырап, елдің этникалық құрамы түбегейлі өзгерді.
Бұл нәубет халықтың әлеуметтік құрылымын ғана емес, тарихи жадысын да терең жаралады.
Голощекиннің жауапкершілігі
1933 жылы қызметінен алынғаннан кейін Голощекин Мәскеуге ауыстырылды. Дегенмен оның есімі қазақ тарихындағы ең ауыр кезеңмен тығыз байланысты болып қалды.
- Жергілікті ерекшеліктерді ескерместен, реформаларды жедел әрі радикалды енгізуі қайғылы салдарға әкелді.
- Қарсылық білдіргендерді аяусыз жазалау бейбіт шешім табу мүмкіндігін жойды.
- Шынайы жағдайға сәйкес келмейтін жоспарларды орындауға тырысу оның саясаттағы алысты көре алмағанын көрсетті.
Осы жайттар Голощекинді ашаршылық үшін басты кінәлілердің қатарына қосуға негіз болды.
1930-жылдардағы Қазақстандағы ашаршылық – халық санасында өшпес із қалдырған қасірет. Миллиондаған тағдыр қатыгез шешімдер мен халық мүддесін елемеудің құрбаны болды. Голощекин бейнесі сол дәуірдегі биліктің жауапсыздығы мен зорлықшылдығының символына айналды. Бүгінде бұл оқиғаларды еске алу – өткеннен сабақ алып, мұндай қателіктерді қайталамау үшін қажет.
