Мазмұны
Ғылым тарихында табиғат заңдарын түсіндіру арқылы адамзаттың дүниетанымын түбегейлі өзгерткен тұлғалар бар. Солардың ең көрнектілерінің бірі – Исаак Ньютон. Оның жаңалықтары физиканы нақты тәжірибе мен математикалық дәлдікке сүйенген дербес ғылым деңгейіне көтерді. Зерттеулер нәтижесінде қалыптасқан теориялар бірнеше ғасыр бойы ғылыми ойдың тірегіне айналып, кейінгі ұрпаққа терең ықпал етті. Сондықтан Ньютон есімі әлем өркениетінің символына айналып, ғылым дамуының мызғымас іргетасын құрады.
Ерте өмірі және ғылымға келу жолы
Исаак Ньютон 1643 жылы 4 қаңтарда Англияның Линкольншир графтығындағы Вулсторп ауылында дүниеге келді. Әкесі оның туылардан үш ай бұрын өмірден өткендіктен, бала қиын жағдайда өсті. Жастайынан тұйық мінезімен және байқағыштығымен ерекшеленді. Үйренуге деген ынтасы ерте байқалып, мектеп материалдарын жылдам меңгерді. 1661 жылы Кембридж университетіне оқуға түсуі болашақ ғалымның тағдырын анықтаған кезең болды.
Студент жылдары ғылыми ізденіс негізгі орынға шықты. Математика мен астрономия саласындағы қызығушылық көлемді зерттеу жұмыстарын жүргізуге ықпал етті. 1665 жылы Англияны оба індеті жайлаған кезде университет уақытша жабылып, Ньютон туған үйіне қайтуға мәжбүр болды. Сол оқшаулану кезеңі оның ғылыми идеялар жағынан ең жемісті уақыттарының бірі атанды.
- өз бетімен зерттеу жүргізуге деген айрықша қабілет;
- логика мен математикалық дәлдікті жоғары бағалау;
- нақты құбылысты theoretical модельмен байланыстыра алу шеберлігі;
- табандылық және ұзақ еңбектен шаршамайтын еңбекқорлық.
Бұл қасиеттер ғылыми жүйенің қалыптасуына негіз қалап, болашақ жаңалықтар үшін берік фундамент жасады.
Негізгі ғылыми жетістіктері
Ньютонның еңбектері бір ғана бағытпен шектелмей, ғылыми салалардың бірнешеуін жаңа деңгейге шығарды. Классикалық механика ұстанымдарын дамытып, дифференциалдық және интегралдық есептеулер әдісін жасады, жарық табиғатын зерттеді және аспан денелерінің қозғалысын түсіндіру үшін тартылыс заңын ашты. 1687 жылы жарық көрген «Табиғи философияның математикалық бастамалары» еңбегі әлемдік ғылымның ең маңызды туындыларының бірі саналады.
- Үш негізгі механика заңын тұжырымдауы. Бұл заңдар күш пен қозғалыс арасындағы байланысты түсіндіріп, денелердің мінез-құлқын сипаттауға мүмкіндік берді. Планеталардың орбитасын, денелердің құлауы мен инженерлік құрылымдардың жұмысын есептеуге жол ашылды. Механиканың математикалық негізі толық құрылды.
- Әмбебап тартылыс заңын ашу. Аспан денелері де Жер бетіндегі заттар obey ететін ұстанымдарға бағынатынын дәлелдеді. Гравитация күшін сипаттайтын формула Күн жүйесінің тепе-теңдігін түсіндіруге мүмкіндік берді. Айдың орбитасы, кометалардың траекториясы және планеталардың қозғалысы нақты есептелді.
- Жаңа математикалық бағытты дамыту. Үздіксіз қозғалыс пен өзгеріс заңын зерттеуге мүмкіндік беретін есептеу тәсілін енгізді. Бұл әдіс техника, физика және engineering ғылымдары үшін революциялық құралға айналды.
- Жарықтың табиғатын зерттеу. Дисперсия құбылысын түсіндіріп, ақ жарықтың спектрге бөлінуін тәжірибе арқылы дәлелдеді. Ньютонның айналы телескопты құрастыруы астрономияда жаңа дәуір бастады.
Бұл жетістіктердің әрқайсысы жеке алғанда да аса құнды. Бірігіп, олар қазіргі физиканың іргелі өзегін құрады.
Ғалымның жаңалықтары табиғат құбылыстарын түсіндіруге нақты заңдылық енгізіп, ғылым дамуын жаңа сатыға көтерді.
Тұлғасының ерекшеліктері мен көзқарастары
Ньютон өз зерттеулеріне ерекше жауапкершілікпен қарап, көп уақытын жалғыздықта өткізіп, күрделі мәселелерге барынша терең үңілетін. Өте талапшыл және ой жүйесінде абсолютті дәлдікті талап ететін қасиетімен танылды.
- ой жинақылығына және шындыққа адалдық;
- ғылыми дәлелсіз пікірді қабылдамау;
- тәуелсіз ойлау және аналитикалық көзқарас;
- эксперимент арқылы тексеруге мән беру.
Осы сипаттары ұзақ мерзімді ғылыми жұмыс жүргізуге және нәтижеге жетуге үлкен мүмкіндік берді.
Соңғы жылдары және мойындалуы
1696 жылы Ньютон Англия Монет сарайының басқарушысы қызметіне тағайындалды. Бұл жерде ол ақша жүйесін кең көлемде реформалап, ел экономикасын нығайтуға елеулі үлес қосты. 1703 жылы Лондон Корольдік қоғамының президенті болып сайланып, ғылым дамуына белсенді қолдау көрсетті. 1705 жылы Англия патшайымы Анна оған рыцарь атағын берді.
- Мемлекетке қызмет етуі. Монет сарайы кезеңінде жалған ақша жасаушылармен күрес ұйымдастырылып, ақша айналымы қауіпсіздендірілді. Ел күрделі қаржы дағдарысынан аман шықты. Экономикалық тұрақтылық күшейді.
- Ғылыми қоғамға қолдау көрсетуі. Корольдік қоғам басшысы ретінде көптеген зерттеудің дамуына мүмкіндік берді. Жас ғалымдардың жұмысын қорғап, идеялардың ашық жариялануын қамтамасыз етті. Ғылыми орта өркендеді.
- Әлемдік беделге ие болуы. Оның теориялары Еуропаның жетекші университеттерінде оқытылды. Механика бүкіл физика тіліне айналды. Ғалым 1727 жылы өмірден өткеннен кейін де беделін жоғалтқан жоқ.
Ньютон еңбектері тек ғылыми салада ғана емес, адамзат мәдениетінде де тарихи маңызы бар мұра қалдырды.
Исаак Ньютон ғылым бағытын түбегейлі өзгертіп, табиғат заңдарын түсіндіруде жаңа дәуір ашты. Ол математика мен экспериментті біріктіріп, әлем құрылымын түсінуге мүмкіндік беретін жүйелі теория жасады. Жер мен ғарыш арасындағы байланысты көрсеткен жаңалығы адамзатты жаңа көзқарасқа жетеледі. Үздіксіз ізденіс пен еңбек нәтижесінде дүниеге келген идеялар бүгінге дейін құндылығын жоғалтпай, болашақ зерттеушілерге шабыт сыйлауды жалғастырып келеді.
