Мазмұны
Жануарлар әлемі сан алуан әрі құпияларға толы. Бұл әлемде ерекше бейнесімен, мінез-құлқымен және таңғажайып қабілеттерімен таң қалдыратын жаратылыстар аз емес. Кесірткелер – бауырымен жорғалаушылар арасында өзіндік орны бар ерекше жәндіктердің бірі. Түр-түсінің, пішінінің сан алуандығы, қоршаған ортаға тез бейімделгіштігі арқылы кесірткелер көпшілікке қызық әрі жұмбақ болып көрінеді. Осы мақалада осы жануарлар туралы таңғаларлық деректерге тоқталамыз.
Кесірткелердің ерекшеліктері
Кесірткелер Антарктидадан басқа барлық құрлықта кездеседі және әртүрлі табиғи ортада өмір сүре алады. Олар шөлде де, тропикалық орманда да тіршілік ете алады.
- әлемде 6 мыңнан астам кесіртке түрі бар, олардың әрқайсысы дене пішіні мен тіршілік салты бойынша ерекшеленеді;
- бұл жануарлардың ішінде ең ұсағы бірнеше сантиметр, ең ірісі үш метрге жуық болады;
- көптеген кесірткелерге қауіп төнгенде құйрығын тастап қашу тән, ал кейіннен жаңа құйрық қайта өседі, бірақ оның түсі мен құрылымы әдеттегіден өзгеше болуы мүмкін;
- кесірткелердің көздері түстерді жақсы ажыратады, бұл оларға қоршаған ортаны жақсы бағдарлауға мүмкіндік береді;
- олардың терісі көбіне қабыршақпен жабылған, бұл кесірткелерді құрғақшылықтан және жарақаттан қорғайды.
Кесірткелердің түрлік көптүрлілігі табиғаттың шексіз бейімделгіштігін тағы бір дәлелдейді.
Ең ерекше кесірткелер
Түр-түрімен, қабілетімен ерекшеленетін кесірткелер арасында рекорд иелері мен таңғаларлық қасиетке ие жаратылыстар да бар. Әрқайсысы өзінше ерекше.
- Хамелеондар – дене түсін қоршаған ортаға немесе көңіл-күйіне байланысты өзгерте алатын ерекше қабілет иесі. Бұл қасиет оларға жасырынуға және басқа хамелеондармен «тілдесуге» мүмкіндік береді.
- Ұшатын кесірткелер ағаштан ағашқа ұша алады, себебі денесінің бүйіріндегі жарғақшалар арқылы ауада қалықтайды. Осылайша олар жаудан қашып, орман ішінде тез қозғалады.
- Варандар – ең ірі кесірткелер, тіпті ірі аңдарға да қауіпті болуы мүмкін. Мысалы, комод вараны – улы тістерімен және агрессивті мінезімен белгілі.
- Аяқсыз кесірткелер сырт бейнесі бойынша жыландарға ұқсайды, алайда басы мен дене құрылымында, қабыршағы мен аяқ қалдықтарында айырмашылық бар. Бұл табиғатта жануарлар топтары арасында шекара шартты екенін көрсетеді.
- Геккондардың кейбір түрлері саусақ ұшындағы ерекше жабыспалы құрылымның арқасында тік қабырғалар мен төбемен жүре алады. Бұл қасиет оларды шебер өрмелеуші етеді.
Осындай мысалдар кесірткелердің ғажап әлемін ашып, эволюцияның қаншалық алуан түрлі тіршілік иелерін тудыратынын көрсетеді.
Қорғану және өмір сүру тәсілдері
Кесірткелер – мінез-құлқы мен өмір сүру тәсілдерінің сан алуандығымен ерекшеленетін жануарлар. Олардың табиғаттағы бейімделуі өте күрделі.
- жау төнгенде көп кесірткелер бір орында қатып қалады немесе жерге сіңісіп, көзге көрінбейтіндей болады;
- кейбір түрлері дыбыс шығарып, жауларын қорқытады немесе денесін үлкейтіп көрсетеді;
- кесірткелердің қорегі де әртүрлі – бірі бунақденелілермен, екіншілері жеміс-жидек, гүл, тіпті кішігірім кеміргіштермен қоректенеді;
- ұрпағын жалғастыру тәсілі де түрліше: кейбірі жұмыртқа салады, енді бірі тірі бала туып шығарады;
- кейбір түрлерінде әлеуметтік мінез-құлық бар – еркектері аумақ қорғайды, жұп үшін «шайқасады».
Мұндай алуан түрлі мінез-құлық кесірткелердің қоршаған ортаға керемет бейімделгенін көрсетеді.
Кесірткелер – Жер бетіндегі ең көне және жұмбақ жануарлардың бірі. Олардың түр-түсі, ерекше қабілеттері мен тіршілік тәсілі табиғат зерттеушілерін де, қарапайым адамдарды да қызықтырады. Бұл жәндіктердің өмірін зерттеу арқылы біз табиғаттағы бейімделу мен эволюция заңдарын тереңірек түсіне аламыз.
