Мазмұны
Көне майя өркениетінің ізі тарих қойнауында жоғалып кеткен жоқ. Оның мұрагерлері бүгінгі таңда да Мексика, Гватемала, Белиз, Сальвадор және Гондурас аумақтарында өмір сүріп жатыр. Бұл халықтар ежелгі дәстүрлерін сақтай отырып, заманауи өмірдің ырғағына да бейімделіп келеді. Гондурастағы майя ұрпақтары – ежелгі мәдениет пен қазіргі заман үйлесім тапқан ерекше қауымдастықтардың бірі.
Көне өркениеттің ұрпақтары
Бүгінгі майялардың көбі Гондурастың батыс аймақтарында, Гватемаламен шектес өңірлерде тұрады. Ең танымал топтардың бірі – ч’орти халқы, олардың тілі мен мәдениеті көне майя өркениетінен бастау алады. Бұл қауымдар Копан және Окотепеке департаменттерінің таулы аймақтарында шоғырланған. Табиғаты көркем бұл өңірлер егіншілік пен мал шаруашылығына қолайлы.
Қалалық өмірден алыс орналасқан ч’орти халқы табиғатпен етене байланыста өмір сүреді. Олар жер өңдеудің дәстүрлі тәсілдерін пайдаланып, ата-бабаларынан қалған аспаздық дәстүрлерін жалғастырады және ежелгі діни рәсімдерді сақтап келеді.
Тұрмыс пен күнделікті өмір
Ч’орти қауымының өмірі қарапайым болғанымен, дәстүрге бай. Қоғамның әр мүшесі өз рөлін жақсы біледі, ал ұрпақтан ұрпаққа беріліп келе жатқан әдет-ғұрыптар олардың бірлігін нығайтады.
- үйлер әдетте саман мен ағаштан салынып, шатырлары пальма жапырағымен немесе қышпен жабылады;
- тағамның негізі – жүгері, бұршақ және көкөніс, ал ас көбіне саз пештерде дайындалады;
- әйелдер киімді қолдан тоқып, ежелгі шеберлерден қалған геометриялық өрнектермен безендіреді;
- ерлер егіншілікпен айналысып, жүгері, кофе және жеміс дақылдарын өсіреді, оларды өз қажетіне және жергілікті базарларға сатады;
- діни мерекелерде католицизм мен ежелгі нанымдар үйлесіп, түрлі-түсті әрі көркем салтанаттар өткізіледі.
Осылайша, уақыт пен ұрпақ сабақтастығы олардың мәдениетін тірі әрі тұрақты күйде сақтап отыр.
Білім мен тілдің маңызы
Майя ұрпақтары үшін білім алу – өз болмысын сақтау мен дамыту жолы. Мемлекеттік мектептерде екі тілде оқыту жүйесі енгізілуде: испан және ч’орти тілдері қатар үйретіледі.
- Екітілді білім мәдениетті сақтайды. Оқушылар мемлекеттік бағдарламамен қатар өз ана тілін меңгереді, ата-баба мұрасын құрметтеуді үйренеді. Бұл олардың рухани дамуына және ұлттық мақтаныш сезімінің қалыптасуына ықпал етеді.
- Жергілікті ұстаздардың рөлі зор. Көптеген мұғалімдер сол қауымдардың өзінен шыққан, сондықтан балалардың тұрмысын, құндылықтарын және қиындықтарын жақсы түсінеді. Мұндай тәсіл оқу үдерісін жақын әрі түсінікті етеді.
- Білім – өзгеріс кілті. Жас ұрпақ алған білімін пайдаланып, қалада жұмыс істеуге немесе туған жеріне жаңа идеялармен оралуға мүмкіндік алады. Осылайша, қауымдар дәстүрін сақтай отырып, қоғаммен бірге дамуға бейімделеді.
Білім беру мен мәдениетті біріктірген бұл жүйе олардың болашағына сенімді бағыт береді.
Дәстүр мен сенімнің рөлі
Майя ұрпақтарының рухани өмірі табиғат пен ата-бабаларға деген терең құрметке негізделген. Әрбір салт пен рәсім адамның әлеммен үйлесімін бейнелейді.
- егін егу алдында жерге ризашылық білдіру рәсімі жасалады;
- мерекелер кезінде көне әуендер мен би элементтері заманауи ырғақтармен араласады;
- үйлерде мен ғибадат орындарында рухтарға арналған құрбандық үстелдері қойылады, бұл ұрпақтар арасындағы байланысты білдіреді;
- қарттар халық медицинасы, табиғаттың емдік күші және күнтізбелік дәстүрлер жөніндегі білімді жастарға үйретеді;
- дәстүрлі әңгімелер, ертегілер мен әндер арқылы мәдени мұра ауызша жолмен ұрпаққа жеткізіледі.
Осы тетіктердің арқасында ежелгі мәдениет пен қазіргі заман арасындағы нәзік тепе-теңдік сақталып келеді.
Қазіргі заманның сын-қатерлері
Дәстүрлі өмір салтын сақтауға тырысқанымен, майя ұрпақтары бірқатар қиындықтарға тап болып отыр.
- Экономикалық шектеулер. Негізгі табыс көзі – ауыл шаруашылығы, ал ол табиғи жағдай мен нарыққа тәуелді. Мемлекеттік қолдау аз болғандықтан, даму баяу жүреді.
- Жастардың көшуі. Жұмыс тапшылығынан көптеген жас қалаға қоныс аударады, бұл тіл мен дәстүрдің әлсіреуіне әкелуі мүмкін.
- Жаһандану әсері. Заманауи технология мен бұқаралық мәдениет дәстүрлі құндылықтарды біртіндеп ығыстырып келеді. Осыған қарсы тұру үшін қауымдар жаңа жағдайға бейімделе отырып, өз тамырынан ажырамауға тырысады.
Кедергілерге қарамастан, майя ұрпақтары өз мәдениетін сақтап, оны болашаққа жеткізу жолында табандылық танытуда.
Гондурастағы майя ұрпақтарының қауымдары – ежелгі дәстүр мен жаңа дәуірдің үйлесімді бірлігі. Олардың өмірі мәдениеттің тек мұра ғана емес, тірі құндылық екенін дәлелдейді. Табиғатқа деген құрмет, ата-баба рухына адалдық және білімге ұмтылыс – осы қасиеттер олардың болашағын айқындап, бүкіл адамзатқа өз тамырын бағалаудың маңызын еске салады.
