Морждар туралы қызықты деректер

Морждар – Арктика өңірінің ең ерекше жануарларының бірі. Олардың алып денесі, айрықша азу тістері және қалың май қабаты табиғат әуесқойлары мен ғалымдардың қызығушылығын тудырып келеді. Мыңдаған жылдар бойы адамзат бұл жануарларды зерттеп, өмір салты мен анатомиясының көптеген қырларына үңіліп келеді, алайда морждар әлі күнге дейін түрлі құпияларға толы. Осы сүтқоректілердің мінез-құлқы, дене құрылысы мен қоршаған ортамен байланысы Арктиканың қатал табиғатында ерекше экожүйе түзуге мүмкіндік береді. Төменде морждардың ең қызықты қырларына тоқталамыз.

Морждардың биологиялық ерекшеліктері

Морждардың анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктері оларға қатал ауа райында тіршілік етуге бейімделуге септігін тигізеді.

• терісінің астындағы қалың май қабаты морждарды суықтан қорғайды, бұл қабаттың арқасында олар мұздай суда ұзақ уақыт жүзеді;
• ұзындығы бір метрге жететін азу тістері – әрі қорғаныс құралы, әрі мұз үстімен қозғалу кезінде сүйеніш ретінде пайдаланылады;
• морждың терісі өте қалың болады – 4 сантиметрге дейін, ал еркектерде кей тұста 10 сантиметрге жетеді;
• мұртшалары – вибриссалары – 400-ден асады, олар теңіз түбінен азық табуға көмектеседі;
• жүрегі мен өкпесі ұзақ уақыт су астында болуға бейімделген, морж 30 минутқа дейін демін ұстай алады;
• судан шыққан кезде жылу жоғалтпау үшін қан айналымын реттей алады;
• жас морждардың терісі әлдеқайда ашық, қартайған сайын қара-қоңыр түске енеді;
• көздерін су асты жарақаттарынан арнайы жарғақ қорғайды;
• тілі қалың, мүйізді төмпешіктермен жабылған, ол скользкий олжаны ұстап қалуға көмектеседі.

Бұл ерекшеліктердің бәрі морждардың Арктиканың күрделі климатында тіршілік етуіне мүмкіндік береді.

Өмір салты мен әлеуметтік құрылымы

Морждар көбіне үлкен топпен жүреді, бұл оларға қауіптен қорғануға және азық табуға жәрдемдеседі.

1. Морждар – өте әлеуметтік жануарлар. Олар жүздеген, кейде мыңдаған дарақтан құралған үлкен үйірлерге бірігеді. Мұндай үйірлер қауіпсіздікті күшейтіп қана қоймай, ақпарат алмасу мен тәжірибе бөлісуге жағдай жасайды.
2. Үйір ішінде қатаң иерархия бар. Жасампаз еркектер ең жақсы демалыс орындарын иеленеді, әлсіздер мен жас морждар үйірдің шетінде жүреді.
3. Еркектер арасында аумақ немесе ұрғашы үшін күрес жиі болады. Бұл шайқастарда азу тістер негізгі рөл атқарады, дегенмен, жиі ашық төбелеске жеткізбей, қорқытып-үркіту әрекеттерімен шектеледі.
4. Ұрғашы морждар мен олардың төлі бөлек топ құрып, жас морждар өмір сүру дағдыларын анасының бақылауымен меңгереді. Мұндай құрылым ұрпақтың аман қалуына септеседі және популяция тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

Күрделі әлеуметтік жүйенің арқасында морждар азық тапшылығы мен жыртқыштар қаупі жағдайында да өмір сүруге бейімделген.

Қоректену ерекшеліктері мен аулау әдістері

Морждардың азық рационы кең ауқымды және мекендейтін өңіріне байланысты өзгереді, алайда барлық морждарға тән ортақ сипаттар бар.

• негізгі азығы – қосжақтаулы ұлулар, оларды морждар тұмсығымен теңіз түбінен қазып алады;
• ұлулардан бөлек, морждар асшаян, теңіз қияры, түрлі құрттар мен ұсақ балықпен де қоректенеді;
• азу тістері теңіз түбіндегі лай мен құмды аршып, азық іздеуге пайдаланылады;
• кей жағдайда, әсіресе азық тапшылығында, морждар итбалыққа да шабуыл жасауы мүмкін;
• ересек морж күніне 50 килограммға дейін қорек тұтынады, бұл дене температурасын ұстап тұруға көмектеседі.

Мұндай қоректену ерекшеліктерінің арқасында морждар теңіз экожүйесінің тұрақтылығына үлес қосады.

Морждар және адамзат

Ежелден бері морждар аңшылық нысанына айналған, ал олардың еті, терісі мен азу тістері солтүстік халықтарының тіршілігінде ерекше орын алған.

1. Көп жылдар бойы морждың азу тістері сәндік бұйым, қару-жарақ пен құрал жасауға қолданылған. Олардың беріктігі мен ерекше түрі солтүстік тұрғындармен қатар, еуропалықтар арасында да жоғары бағаланған.
2. Морж аулау қатаң дәстүрлерге негізделген. Кейбір халықтар бұл жануарды киелі санап, денесінің барлық бөлігін толық пайдалануды талап еткен.
3. ХХ ғасырда бақылаусыз аңшылық морж популяциясының күрт азаюына себеп болды. Бүгінде көп елдерде морж аулауға шектеу қойылып, бірқатар популяция халықаралық ұйымдардың қорғауында.
4. Қазіргі зерттеушілер морждардың қозғалысын спутниктік белгі арқылы бақылайды, бұл олардың мінез-құлқы мен тіршілігі туралы құнды мәліметтер алуға көмектеседі. Мұндай деректер түрді сақтау шараларын тиімді жүргізуге мүмкіндік береді.

Ғалымдар мен жергілікті халықтардың бірлескен әрекеті Арктикадағы экологиялық тепе-теңдікті сақтау мен морждарды қорғауда маңызды рөл атқарады.

Морждардың мәдениет пен өнердегі орны

Морж образы солтүстік халықтарының мәдениетінде ерекше орын алады, сондай-ақ әдебиет пен өнерде кеңінен көрініс тапқан.

• Арктика халықтарының аңыздарында морж көбіне қамқор рух немесе күшті жаратылыс бейнесінде кездеседі;
• көптеген халық ертегілерінде морж адамды қауіптен құтқаратын кейіпкер ретінде сипатталады;
• ежелгі үңгір суреттерінде, сүйектен жасалған бұйымдарда морж бейнесі жиі ұшырасады;
• қазіргі әдебиет пен кинода морж – төзімділіктің, күш-қайраттың және қиындыққа бейімделудің символы;
• морждар мультфильмдер мен балалар кітаптарының кейіпкеріне айналып, Арктика табиғаты туралы танымдық жобаларға түрткі болып отыр.

Айрықша сырт келбеті мен өмір сүру салты арқасында морждар солтүстік халықтарының фольклоры мен өнеріне берік енді.

Морждар – Арктика аймағының таңғажайып мекендеушілері. Олардың қатал табиғатта өмір сүру қабілеті, күрделі әлеуметтік құрылымы және адамзат мәдениетімен тығыз байланысы Жер шарындағы биологиялық және мәдени мұраның маңызды бөлігіне айналдырады. Бұл жануарларды зерттеу табиғат заңдылықтарын тереңірек ұғынуға, сондай-ақ адам мен қоршаған ортаның үйлесімінің маңыздылығын түсінуге мүмкіндік береді. Морждарға деген қызығушылық ешқашан сөнбейді, өйткені олар Арктиканың күш-қуаты мен сырлылығын бейнелейтін ерекше символ болып қала береді.