Мазмұны
Гаитиге келген әрбір саяхатшы бұл елдің ерекше түс палитрасын бірден байқайды. Көшелер бойындағы үйлердің барлығы дерлік ашық түске боялған — көк, сары, қызғылт, жасыл немесе қызыл реңктер көз тартады. Мұндай үйлесім жылылық пен шаттық әсерін тудырып, қалаға мерекелік көңіл-күй сыйлайды. Алайда бұл көріністің артында жай ғана сән емес, халықтың мәдениеті мен тарихына терең тамыр жайған дәстүр жатыр. Гаитидегі түрлі түстердің мәнін түсіну үшін елдің өткені мен табиғи жағдайларына, сондай-ақ тұрғындардың дүниетанымына назар аудару қажет.
Дәстүрдің тарихи бастауы
XIX ғасырдың басында тәуелсіздігін жариялағаннан кейін Гаити бұрынғы құлдар құрған алғашқы республика болды. Жаңа мемлекет өзін бұрынғы отарлық тәртіптен айқын ажыратқысы келді. Ашық бояулар еркіндік пен мақтаныштың белгісіне айналып, халықтың ұлттық болмысын білдіретін символдық мәнге ие болды.
Оған қоса, тұрғындардың көпшілігі африкалық тектен шыққандықтан, түстердің мағынасы олардың мәдени санасында ежелден маңызды орын алған. Африка дәстүрінде әрбір түс табиғатпен, рухтармен және өмірлік қуатпен байланысады. Мысалы, қызыл – батылдық пен күшті, сары – қуаныш пен өркендеуді, ал жасыл – жер мен құнарлылықты бейнелейді. Бұл түс мағыналары Гаитидің сәулет келбетінде де көрініс тапқан.
Климат пен тұрмыстық себептер
Жарқын бояулар тек мәдениет үшін ғана емес, практикалық тұрғыдан да маңызды. Күн сәулесі мол түсетін Гаити климатында ашық түстер қабырғаның қызып кетуін азайтып, үй ішін салқындау күйде сақтауға көмектеседі. Осы себептен ашық реңктер жергілікті халық үшін ыңғайлы әрі тиімді шешімге айналған.
Мұндай бояулардың кең таралуына ықпал еткен бірнеше фактор бар:
- арзан пигменттерден жасалатын бояулардың қолжетімділігі;
- жауын-шашын маусымынан кейін қабырғаларды жаңартып, үйлерді қайта бояу дәстүрі;
- көршілес үйлер арасынан ерекшеленуге және өз үйін көзге түсіруге ұмтылыс;
- тұрмыс жағдайы қарапайым болса да, айналаны әдемі әрі көңілді етіп көрсету ниеті;
- киім мен үйді бірдей сәндеп, өз даралығын көрсету мәдениеті.
Осылайша түрлі түсті қасбеттер тек безендіру ғана емес, күнделікті өмірді көрікті ету мен өзіндік көзқарасты білдірудің тәсілі болып табылады.
Түстердің мәдени мағынасы
Гаитидегі түстерді белгілі бір тіл ретінде қарастыруға болады — олардың көмегімен адамдар өз көңіл күйін, сенімін және өмірге деген үмітін білдіреді. Әр түстің өзіндік символдық мағынасы бар.
- Көк түс. Теңіз бен аспанды еске салады, тыныштық пен үміттің белгісі саналады. Теңіз маңындағы қалаларда бұл реңк жиі кездеседі.
- Қызғылт түс. Мейірім мен қамқорлықты білдіреді, көбіне үлкен отбасылар тұратын үйлерде қолданылады.
- Жасыл түс. Табиғатпен және молшылықпен байланысты, тұрақтылық пен сенімділікті бейнелейді.
- Сары түс. Күннің нұрын және өмір қуанышын символдайды, өмірге позитивті қарайтын адамдар арасында танымал.
- Қызыл немесе қышқыл реңк. Күш пен құштарлықтың көрінісі, иесінің мінезі мен батылдығын айқындайды.
Көптеген үйлер бірнеше түсті үйлестіріп боялады — мысалы, қызғылт қабырға мен көгілдір есік немесе сары қасбет пен жасыл терезе. Мұндай батыл комбинациялар халықтың өмірге деген қуанышты көзқарасын көрсетеді.
Психологиялық және әлеуметтік қырлары
Психологтар ашық түстер адамның көңіл күйін көтеріп, үміт пен өмірлік жігерді арттыратынын атап өтеді. Экономикалық қиындықтар мен әлеуметтік тұрақсыздыққа қарамастан, Гаити тұрғындары өз ортасын бояулар арқылы жандандырады. Үйдің қасбеті олардың ішкі әлемінің айнасы іспетті — бұл өмірге деген сүйіспеншілікті және рухани беріктікті білдіреді.
Порт-о-Пренс пен Жакмель сияқты қалаларға келген туристер Гаитиді ашық аспан астындағы өнер галереясына теңейді. Әр үй — бір туынды, ал әр түс — халықтың рухының көрінісі.
Гаитидегі түрлі түсті үйлер елдің мәдени болмысын ғана емес, халықтың өмірге құштарлығын да айқын көрсетеді. Олар тарих пен табиғаттың, дәстүр мен қазіргі заманның үйлесімін бейнелейді. Бұл бояулар арқылы гаитиліктер өз өмірін мәнге толтырып, қиындықтарға қарамастан, әлемге қуаныш пен үміт сыйлайды.
