Мазмұны
Ирак – адамзат тарихындағы ең ежелгі өркениеттердің мекені болып саналатын аймақ. Мұнда алғашқы қалалар мен жазу жүйесі пайда болып, адамзат мәдениетінің іргетасы қаланған. Осындай тарихи байлықтың арқасында мыңдаған жылдар бұрынғы мәдени жәдігерлер қазіргі күнге дейін сақталып, кейде тіпті базарлардан кездейсоқ табылып жатады. Бұл құбылыстың түпкі себебі тарихи жағдайлармен, әлеуметтік-экономикалық факторлармен және қазіргі заманғы ерекшеліктермен тығыз байланысты.
Ирактың тарихи маңызы
Месопотамия – ежелгі әлемнің өркениет ошақтарының бірі. Шумер, Вавилон, Ассирия сынды алып империялардың мекені ретінде бұл аймақ көп қабатты мәдениетке ие. Үздіксіз дамыған қоғамдар мен қала-үйінділердің қабаттары жер қойнауында сақталып, археологтар үшін баға жетпес қазынаға айналды.
Осындай тарихи мұра мұражайларда ғана емес, күнделікті өмірде, әсіресе базарларда да өз ізін қалдырады. Көптеген жәдігерлер жергілікті тұрғындардың қолына түсіп, кейін саудаға шығарылады.
Ежелгі заттардың базарға түсуінің себептері
Ирак базарларында мыңжылдық артефактілердің болуына бірнеше фактор ықпал етеді:
- аймақтың тарихи-қабаттық құрылымы, мұнда әртүрлі дәуірлердің жәдігерлері бір-бірінің үстіне орналасқан;
- саяси тұрақсыздық пен заңсыз археологиялық қазбалардың көптігі мәдени байлықтың заңсыз айналымына әкеледі;
- экономикалық қиыншылықтар, нәтижесінде халық табыс табу үшін тарихи заттарды сатады;
- археологиялық қоршаулардың әлсіздігі мен құқық қорғау органдарының тиімсіз жұмысы;
- шетелдік коллекционерлер мен туристердің үлкен қызығушылығы, бұл нарыққа сұранысты арттырады.
Осы факторлар кешені Ирактың ерекше жағдайын қалыптастырып, базарлардың бірегейлігіне ықпал етеді.
Артефактілердің сауда ерекшеліктері
Ирактың базарлары тек күнделікті қажетті заттарды емес, сонымен қатар тарихи құндылықтарды сату орталығы болып табылады. Саудагерлер арасында жергілікті тұрғындар мен делдалдар бар, олар мыңдаған жылдық жәдігерлерді ұсынады. Көптеген заттардың өз тарихы мен ғылыми қызығушылық тудыратын ерекшеліктері бар.
Сонымен қатар, бұл сауда түрі заңсыз екендігі және халықаралық қауымдастық тарапынан алаңдаушылық туғызатыны белгілі. Дегенмен, бұл нарық өмір сүріп келеді, заманауи қиындықтар мен шындықтарды көрсетеді.
Мәдени және ғылыми маңызы
Артефактілердің саудаға түсуі кей жағдайда мәдени мұраны сақтауға да әсер етеді. Олар зерттеушілерге ежелгі тарихты зерттеуде қосымша материал береді, ал коллекционерлер тарихи заттарды сақтап қалуға ықпал етеді.
Алайда, мұражайларға, ғылыми мекемелерге заңды түрде өткізу және қорғау шараларын күшейту қажет, осылайша мәдени құндылықтар болашақ ұрпаққа аман жетеді.
Артефактілердің базарға түсуінің мәнін түсіну үшін негізгі аспектілерді атап өтейік:
- Тарихи қабаттылық. Ирак территориясында көптеген археологиялық қабаттар бар, бұл әртүрлі дәуірлерге жататын жәдігерлерді кездейсоқ табуға мүмкіндік береді.
- Әлеуметтік-экономикалық жағдайлар. Экономикалық қиыншылыққа байланысты тұрғындар ежелгі заттарды табыстың көзі ретінде пайдаланады.
- Заңсыз сауда мен контрабанда. Қауіпсіздік шараларының жеткіліксіздігі артефактілердің заңсыз айналымын күшейтеді.
- Халықаралық қызығушылық. Коллекционерлер мен зерттеушілердің белсенділігі нарық сұранысын арттырады.
- Заңнамалық реттеу қажеттілігі. Мәдени мұраны сақтау үшін тиімді заңдар қабылдап, оларды орындауды қамтамасыз ету маңызды.
Осылайша, Ирак базарларында мыңжылдық артефактілердің кездесуі тарихи, әлеуметтік және экономикалық факторлардың күрделі өзара әрекетінің нәтижесі болып табылады. Бұл заттар өткеннің куәсі ғана емес, сонымен бірге мәдени құндылықтарды қорғау және сақтау мәселелерін де көрсетеді. Ұқыпты түрде қарастырылып, тиімді шаралар қабылданса, аймақтың бай мұрасы қауіпсіздік пен ғылыми зерттеу аясында ұзақ сақталары анық.
