Мазмұны
Күнделікті өмірде әркім есіктен шығып кеткен соң, ұмыт қалған нәрсе үшін қайта оралған сәтті бастан өткерген. Бұл жағдайда ешқандай ерекше оқиға жоқ сияқты көрінгенімен, көпшілік іштей бір жайсыздық сезінеді. Кейде мұндай түйсік көне ырымдармен байланысты болса, кейде адамның психологиялық ерекшеліктерінен туындайды. Үйге қайта кіру туралы сенімдер мен тыйымдар ғасырлар бойы жалғасып, ұрпақтан ұрпаққа жетті. Бүгінгі таңда да бұл тақырып өзектілігін жоғалтпайды, себебі өткен дәстүрлер қазіргі ойлау жүйесіне әсерін тигізіп келеді.
Ырымның тарихи бастаулары
Қайта оралуға байланысты нанымдардың тамыры тереңде жатыр. Бабаларымыз алдын ала белгіленген бағыттан ауытқуды жақсылыққа баламаған. Олар жаман рухтар жолға араласып, адамның тағдырына кесірін тигізуі мүмкін деп ойлаған.
Әсіресе табалдырық ерекше мәнге ие болған. Ол үйдің қауіпсіз аймағы мен сыртқы дүниенің шекарасы деп саналды. Адам табалдырықты қайта аттаса, табиғи тепе-теңдік бұзылып, оның өмірінде қиындық туындауы ықтимал деп сенген.
Психологиялық қыры
Қазіргі психология мұндай қорқынышты көбіне мистикалық көзқараспен емес, адамның ішкі қабылдауымен түсіндіреді. Қайта бұрылып бару көбіне шешімсіздікке ұқсайды, ал ол сенімсіздікпен астасады. Тіпті ұсақ-түйек жағдайда да адам өзін жайсыз сезінуі мүмкін.
Әдеттің күші де маңызды рөл атқарады. Көптеген адамдар бала күнінде ата-анасынан немесе әжесінен «қайта оралу жаман» деген сөздерді естіп өсті. Бұл ой санадан кетпей, қалыптасқан көзқарасқа айналды.
Кең таралған ырымдар
Қайта үйге оралудың түрлі түсіндірмелері халық арасында мол болған. Аймақтарға байланысты ерекшеленгенімен, негізгі мазмұны ұқсас.
- қайта оралу келешектегі сәтсіздіктің белгісі саналған;
- екінші рет шығу жолдағы қиындықтарға меңзеген;
- ұмыт қалған зат адамның бағының бір бөлігі қалып қойғанын білдірген;
- асығыс оралу ұрыс-керіске себеп болады деп сенген;
- бағыттың бұзылуы тағдырға әсер ететін күштердің араласуы ретінде қабылданған.
Кейбіреулер мұндай жағдайдан сақтану үшін бойтұмар не тұмарша алып жүрген.
«Қайта оралуды» бейтараптандыру жолдары
Жайсыздықты жеңу үшін халық арасында әртүрлі амалдар қолданылған. Олар көбіне психологиялық тірек қызметін атқарған.
- Есіктен қайта шықпас бұрын айнаға қарау ұсынылған. Айна жаман күштерді алдап, адамның ішкі тыныштығын сақтайды деп сенген.
- Бірнеше секунд орындыққа отырып шығу әдетке айналған. Бұл әрекет ішкі күш-қуатты жаңарту, алға қадам басуға дайындық ретінде түсіндірілген.
- Қосымша жаңа зат алып шығу да кең тараған. Осылайша ұмыт қалған нәрсенің әсерін азайтып, жағдайдың бағытын өзгертеді деп ойлаған.
- Кейде адам өзіне іштей сәттілік тілеп немесе қысқа дұға оқыған. Бұл сенімді арттырып, ойын жинақтауға мүмкіндік берген.
Барлық амалдар негізінен адамның көңілін тыныштандырып, сенімін күшейтуге бағытталған.
Қазіргі көзқарас
Бүгінде көпшілік мұндай сенімдерге күмәнмен қарайды, алайда олар әлі де мінез-құлыққа ықпал етеді. Тіпті рационалды ойлайтын адамдардың өзі үйге қайтқанда сәл күдіктенуі мүмкін. Бұл мәдени дәстүрлердің күші мен санадан тыс үрейдің әсерін көрсетеді.
Кейбіреулер бұл жағдайды өзін сынаудың тәсілі ретінде пайдаланады. Мысалы, адам сыртқы ықпалға қаншалықты берілетінін байқап, өзін-өзі талдай алады.
Үйге ұмытылған зат үшін қайтып келу тек қорқынышпен байланысты емес. Ол адамды әдеттерін ой елегінен өткізіп, өмірге деген көзқарасын түсінуге итермелейді. Біреулер әлі де ескі ырымдарды орындайды, ал өзгелері оларды мәдени мұра ретінде бағалайды.
Осындай дәстүрлер өткен мен бүгінді байланыстырады. Рационалды қоғам жағдайында да олар символдық мәнін сақтап, адамның ішкі сенімдері мен қорқыныштарын айқындайды.
Қорытындылай келе, үйге ұмытылған нәрсе үшін қайтып келуден туындайтын қорқыныш көне сенімдер мен қазіргі психологиялық ерекшеліктердің біріккен көрінісі болып саналады. Ол дәстүрлердің ықпалы уақыт өтсе де жойылмай, адамның дүниетанымына әсер ете беретінін аңғартады.
