Мазмұны
Сенім кез келген қоғам үшін ең нәзік әрі ең құнды ресурстардың бірі саналады. Ол ұзақ уақыт бойы қалыптасады, ал жоғалуы кейде бір ғана қате шешіммен байланысты болады. Әртүрлі елдерде билікке және айналадағы адамдарға деген көзқарас айтарлықтай өзгеше. Швейцария осы тұрғыда ерекше мысал ретінде жиі аталады, өйткені мұнда сенім күнделікті өмірдің ажырамас бөлігі ретінде қабылданады. Мұндай құбылыстың артында тарихи, саяси және әлеуметтік себептердің тұтас жүйесі жатыр.
Қоғамдық келісімнің тарихи негізі
Швейцарияның қалыптасу жолы күрт саяси сілкіністерсіз өтті. Ел аумағында ауқымды революциялар мен ішкі қақтығыстар болмағандықтан, мемлекеттік институттар біртіндеп әрі сабақтастықпен дамыды. Мұндай тұрақтылық ережелерге деген құрметті нығайтты.
Кантондық өзін-өзі басқару дәстүрі де маңызды рөл атқарды. Жергілікті қауымдар көптеген мәселелерді өздері шешіп үйренді. Соның нәтижесінде ортақ игілікке жауапкершілік әр азаматтың жеке міндеті ретінде қабылданады.
Тікелей демократияның ықпалы
Швейцариядағы тікелей демократия жүйесі азаматтардың мемлекетке деген сенімін арттырады. Халық маңызды шешімдер бойынша тұрақты түрде дауыс береді. Мұндай қатысу билік пен қоғам арасындағы алшақтықты азайтады.
Бұл тетік бірнеше тұрақты нәтиже қалыптастырады:
- қабылданатын шешімдерге жеке ықпал ету сезімінің пайда болуы;
- таңдаудың салдарын түсіну арқылы жауапкершіліктің артуы;
- күрделі әрі жағымсыз шараларды да мойындауға дайындық;
- көпшіліктің еркін құрметтеу әдетінің қалыптасуы.
Дауыс беру аяқталғаннан кейін шешімдер сырттан таңылған емес, ортақ таңдау ретінде қабылданады. Осы себепті мемлекеттік бастамаларға қарсы қарсылық сирек кездеседі.
Мемлекеттік институттардың ашықтығы
Швейцариядағы басқару жүйесі түсінікті әрі болжамды сипатымен ерекшеленеді. Заңдар айқын жазылады және себепсіз жиі өзгертілмейді. Мұндай тұрақтылық азаматтарға қауіпсіздік сезімін береді.
Қаржылық ашықтық та маңызды орын алады. Салық төлеушілер қаражаттың қайда жұмсалатынын біледі және оны бақылауға мүмкіндік алады. Осы жағдай күмәннің орнына саналы сенім қалыптастырады.
Жауапкершілік пен өзара құрмет мәдениеті
Адамдар арасындағы сенім күнделікті дағдылар арқылы нығаяды. Швейцарияда келісімдерді сақтау және ережелерді орындау қоғамдық норма ретінде қарастырылады. Тәртіп бұзу тек жеке мәселе емес, ортақ жүйеге зиян келтіру деп қабылданады.
Бұл мәдениет тұрмыстық деңгейде мынадай көрініс табады:
- міндеттемелерді сыртқы бақылаусыз орындау әдеті;
- өзгенің жеке кеңістігін сыйлау;
- қоғамдық тәртіп пен кезек ережелерін сақтау;
- даулы жағдайларда ымыраға келуге ұмтылу.
Осындай мінез-құлық үлгілері болжамды орта қалыптастырады. Көпшілік бірдей қағидаларды ұстанғанда, өзара сенім табиғи түрде күшейеді.
Білім беру мен тәрбиенің рөлі
Швейцариядағы білім беру жүйесі тек академиялық біліммен шектелмейді. Балаларға қоғамда бірге өмір сүру ережелері мен заңның мәні ерте жастан түсіндіріледі. Мектеп азаматтық жауапкершілікті қалыптастыратын ортаға айналады.
Сыни ойлау қабілетін дамытуға да ерекше назар аударылады. Оқушылар ақпаратты талдауға және сұрақ қоюға үйренеді. Соның арқасында мемлекетке деген көзқарас қорқынышқа емес, саналы түсінікке негізделеді.
Экономикалық тұрақтылықтың әсері
Материалдық қауіпсіздік сенім деңгейіне тікелей ықпал етеді. Экономикасы тұрақты қоғамда негізгі ресурстар үшін күрес әлсірейді. Бұл адамдар арасындағы шиеленісті азайтады.
Швейцария нарықтық қағидаларды әлеуметтік кепілдіктермен ұштастырады. Қиын жағдайда қолдау көрсетілетініне сенім бар. Мұндай түсінік қоғамдағы алаңдаушылықты төмендетіп, бірлік сезімін күшейтеді.
Бұл модельдің тиімділігінің себептері
Швейцариядағы сенім жүйесін бір ғана фактормен түсіндіру мүмкін емес. Ол тарих, саяси құрылым және қоғамдық құндылықтардың үйлесуі арқылы қалыптасты. Ел аумағының шағындығы да азаматтар мен институттар арасындағы байланысты нығайтады.
Бұл тепе-теңдік бірнеше өзара байланысты элементтерге сүйенеді:
- Халықтың маңызды шешімдерге тікелей қатысуы.
- Мемлекеттік ережелердің ашық әрі тұрақты болуы.
- Қоғамдық жауапкершілікті қолдайтын әлеуметтік нормалар.
- Экономикалық қауіпсіздік пен болжауға болатын орта.
Әрбір элемент басқаларын күшейтіп отырады. Бір буын әлсіресе, қоғам оны тез байқап, әрекет етеді.
Швейцариядағы сенім кездейсоқ пайда болған құбылыс емес. Ол мемлекет пен азаматтардың ұзақ жылдар бойғы бірлескен еңбегінің нәтижесі. Мұнда билік сыртқы күш емес, ортақ жүйенің бөлігі ретінде қабылданады. Осындай көзқарас адамдар арасындағы байланыстарды нығайтып, күмәннің орнын өзара жауапкершілікпен алмастырады. Соның арқасында сенім күдікке қарағанда тиімдірек құралға айналады.
