Мазмұны
Теңіз түбіндегі тіршілік иелері әрдайым құпияға толы, ал сегізаяқ — солардың ең таңғаларлықтарының бірі. Бұл жұмсақ денелі моллюскалар ежелден ғалымдар мен сүңгуірлердің, тіпті жай бақылаушылардың назарын өзіне аударып келеді. Олардың ерекше дене құрылысы мен таңғаларлық мінез-құлқы оларды басқа теңіз жаратылыстарынан дара етеді. Сегізаяқтар өте ақылды, түсін өзгерте алады және тіпті «құрал» қолдануға қабілетті. Осы мақалада біз бұл теңдесі жоқ жануарлар туралы ең қызықты әрі сирек кездесетін деректермен танысамыз.
Сегізаяқтың ерекше анатомиясы
Сегізаяқтың дене құрылысы басқа жануарлардан мүлде өзгеше. Оның сүйегі жоқ дерлік, сондықтан өз денесін қалағандай өзгертіп, тар саңылауларға оңай ене алады. Денесінің орталық бөлігі сегіз икемді қармақшамен қоршалған, олардың әрқайсысы дербес жүйке жүйесіне ие.
- сегізаяқтың үш жүрегі бар, екеуі қанды желбезектер арқылы айдайды, ал үшіншісі денеге оттегі таратады;
- оның қаны көк түсті, себебі құрамында гемоглобин емес, гемоцианин болады;
- миы бубликтей пішінде және өңешті қоршап тұрады;
- әр қармақшада жеке жүйке орталығы жұмыс істейді, бұл жануарды бір мезетте сегіз бөлек жүйке блогына ұқсатады;
- қажет болған жағдайда қармақшасын тастап, кейін оны қайта өсіріп шығара алады.
Осындай физиологиялық ерекшеліктер бұл тіршілік иесін теңіз ортасына өте бейімделгіш әрі төзімді етіп көрсетеді.
Түсті өзгерту және жасыру өнері
Сегізаяқтың ең таңғаларлық қабілеттерінің бірі — терісінің түсі мен құрылымын өзгертуі. Бұл оған жыртқыштардан қорғануға да, олжаны аңдуға да үлкен артықшылық береді.
- ол секундына жетпей-ақ құм немесе маржан арасында көрінбей кетеді;
- терісіндегі хроматофор жасушалары күрделі түсті өрнектер жасауға мүмкіндік береді;
- кей түрлері басқа теңіз жануарларының пішіні мен қозғалысын шебер қайталап, камбала немесе теңіз жыланына ұқсап кетеді;
- қауіп төнгенде сия тәрізді қара сұйықтық шашып, қарсыласын адастырады;
- осындай мимикрия тәсілдері басқа түрлермен қақтығыстан да сақтап қалады.
Мұндай қорғаныс әдістері сегізаяқты теңіз жаратылыстары арасындағы нағыз камуфляж шебері етеді.
Ақыл және мінез-құлық
Сегізаяқтар – жай ғана инстинктке сүйенетін тіршілік иелері емес, олар шынайы ақылға ие. Бұл жануарлар үйренуге қабілетті, есте сақтай алады және қоршаған ортамен саналы түрде әрекеттеседі.
- Сегізаяқтар банкаларды ашып, құлыптарды шешіп, лабиринттен шығуды меңгере алады. Бұл логикалық ойлау мен оқуға бейімділігін көрсетеді.
- Зерттеулер олардың заттарды есте сақтап, пішіндерді ажырата алатынын дәлелдеген. Әр жеке дарасының өзіндік мінез ерекшеліктері де болады.
- Қолға үйретілген сегізаяқтар аквариум ішіндегі заттармен ойнайды, кейде су ағынымен бақылаушыларға су шашып «ойнай» бастайды.
- Олар адамдарды таниды және көңіл-күйін білдіре алады. Кейде мінез-құлқы сүтқоректілердің эмоциялық реакциясына ұқсас болады.
- Кейбірі кокос қабығы сияқты заттарды қолданып, баспана жасайды. Бұл — жануардың құрал қолданатынын білдіреді, ал бұл қабілет жануарлар әлемінде өте сирек кездеседі.
Мұндай когнитивтік ерекшеліктер оларды жер бетіндегі ең ақылды омыртқасыздардың біріне айналдырады.
Өмірлік циклі мен көбею ерекшеліктері
Сегізаяқтардың өмірі ұзақ емес, бірақ көбею барысы өте күрделі және қызықты. Еркек пен ұрғашы даралардың айырмашылығы тек анатомиясында ғана емес, мінез-құлқында да байқалады.
- шағылысқан соң еркек бірнеше апта ішінде өледі;
- аналықтар жүз мыңға дейін жұмыртқа салып, оларды айлап күзетеді;
- бұл уақытта олар тамақтанбай, бар күшін ұрпаққа арнайды;
- дернәсілдер шыққаннан кейін аналық та өледі, ал тірі қалғандары өз бетімен өмір сүре бастайды;
- кей түрлер небәрі бірнеше ай, ал басқалары үш жылға дейін өмір сүреді.
Бұл биологиялық стратегия мол ұрпақ беру арқылы қысқа өмір ұзақтығын теңестіреді.
Тәжірибе кезіндегі қызықты оқиғалар
Сегізаяқтардың мінез-құлқы мен қабілеттері аквариумдар мен зертханаларда жиі байқалады. Кей жағдайлар тіпті ертегіге ұқсайды.
- кей сегізаяқтар түнде аквариумнан шығып, көрші ыдыстағы балықтарды аулаған;
- басқалары желдеткіш саңылаудан өтіп кеткен, себебі олар қысқа уақыт ауада да тірі қала алады;
- кей тәжірибеде олар әртүрлі белгілерді ажыратып, көру арқылы бұйрықтарды орындай алған.
Мұндай оқиғалар сегізаяқтың табиғаттың жай ғана тіршілік иесі емес, ғылым үшін таптырмас зерттеу нысаны екенін дәлелдейді.
Сегізаяқтар — бұл интеллект, бейімделгіштік пен биологиялық ерекшеліктердің таңғажайып үйлесімі. Олар биологтарды, суретшілерді, жазушыларды және робот жасаушыларды шабыттандырады. Себебі олардың әрекеті көп жағдайда адам баласының мүмкіндігі туралы түсінігін кеңейтеді. Бұл жаратылысты зерттей отырып, адамзат теңіз тереңдігінің ғана емес, өз санасының да шекарасын ашады.
