Мазмұны
XXI ғасырда цифрлық технологиялар адамның өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Алайда барлық ел бірдей бұл бағытты жүйелі түрде дамыта алған жоқ. Ал Эстония – цифрландыруды сәтті және үйлесімді енгізе білген сирек мемлекеттердің бірі. Мұнда интернет тек байланыс құралы емес, мемлекеттік басқарудың негізіне айналды. Электрондық қызметтер ел тұрғындарының күнделікті өмірінің табиғи бөлігіне еніп, мемлекетті әлемдік деңгейдегі цифрлық көшбасшылар қатарына шығарды.
Қағаз құжаттардан электронды мемлекетке
Тәуелсіздігін қалпына келтіргеннен кейінгі 1990-жылдары Эстония мемлекеттік басқару жүйесін тиімді жолмен қайта құру міндетіне тап болды. Ұзақ бюрократиялық рәсімдерге сүйенудің орнына ел билігі технологияны таңдады. Осылайша e-Estonia тұжырымдамасы дүниеге келді – яғни қоғамның барлық саласын цифрландыру идеясы.
Қазір Эстонияда мемлекеттік қызметтердің басым бөлігі интернет арқылы көрсетіледі:
- электрондық қолтаңба келісімшарт жасауға, салық тапсыруға және ресми құжат рәсімдеуге қолданылады;
- барлық медициналық дерек бірыңғай базаға енгізілген, дәрігер пациенттің ауру тарихын бірнеше секундта аша алады;
- сайлауларды онлайн өткізуге мүмкіндік беретін қауіпсіз жүйе жұмыс істейді;
- балаларды мектепке тіркеу мен үлгерімін қадағалау арнайы портал арқылы жүзеге асады;
- кәсіпкерлер бизнесін бірнеше минут ішінде тіркеп, барлық рәсімді онлайн орындай алады.
Бүгінде Эстония әлемдегі алғашқы елдердің бірі, онда әкімшілік процестердің көпшілігі интернет арқылы қолжетімді және мемлекеттік мекемелерге баруды қажет етпейді.
Бірыңғай электрондық жеке куәлік
Эстон цифрлық жүйесінің өзегі – электрондық ID-карта. Бұл карта бір мезгілде төлқұжаттың, жүргізуші куәлігінің, банк картасының және медициналық сақтандырудың қызметін атқарады. Арнайы шифрлау жүйесінің арқасында азаматтар құжаттарға қол қойып, мемлекеттік қызметтерді қауіпсіз пайдалана алады.
Электрондық сәйкестендіру күнделікті өмірдің көптеген саласын жеңілдетті:
- Құжат рәсімдеу. Көлік тіркеу, салық декларациясын тапсыру сияқты кез келген өтініш онлайн түрде бірнеше минутта орындалады.
- Медицина және рецепт. Дәрігер қағаз бланк жазбайды — науқас дәріханаға жеке куәлігін ғана көрсетіп, дәрісін ала алады.
- Банк операциялары. Мемлекеттік жүйе мен интернет-банкинг бірыңғай электрондық қолжетімділік арқылы жұмыс істейді, бұл қауіпсіз әрі ыңғайлы.
- Дауыс беру. Эстония ұлттық деңгейде онлайн-сайлау өткізген алғашқы ел болды. Азаматтар үйден шықпай-ақ электрондық қолтаңбамен дауыс береді.
Мұндай жүйе уақытты үнемдеп қана қоймай, ашықтық пен сенімділікті қамтамасыз етеді, сыбайлас жемқорлық қаупін азайтады.
Цифрландырудың экономика мен қоғамға әсері
Эстония технологияны экономикалық өсудің басты тетігіне айналдырды. Онлайн қызметтердің арқасында әкімшілік шығындар азайды, ал халықтың билікке сенімі артты. Мемлекет есебі бойынша, цифрлық жүйелер жыл сайын миллиондаған жұмыс сағатын және қомақты қаржыны үнемдейді.
Бұл өзгерістер үш негізгі салада айқын байқалады:
- экономикада стартаптарға жол ашылды, себебі бюрократияның кедергілері жойылды;
- білім беру жүйесінде онлайн платформалар сабақ пен қарым-қатынастың ажырамас бөлігіне айналды;
- қоғамдық қатынастарда ашықтық күшейді – әр азамат өз дерегіне кім, қашан жүгінгенін көре алады.
Эстония технологияны адамның игілігіне бағыттай отырып, цифрлық қоғамның тиімді моделін қалыптастырды.
Қауіпсіздік және деректерді қорғау
Цифрландырумен бірге ақпараттық қауіпсіздік мәселесі де өзекті болды. Эстония бұл бағытта да алдыңғы қатарда. Елде деректердің бөлінген сақталу жүйесі енгізілген, сондықтан бүкіл мемлекеттік инфрақұрылымды бір мезетте бұзу мүмкін емес.
2007 жылғы кибершабуылдан кейін Эстония киберқауіпсіздік саласын күшейтті. Қазір мұнда әлемдегі алғашқы резервтік үкімет орталығы орналасқан — ол мемлекеттік деректердің көшірмесін сақтайды және қажет болған жағдайда басқа елден де қосыла алады.
Әрбір азамат өзінің жеке мәліметіне кім қол жеткізгенін көре алады және қажет болса, рұқсатты шектеуге құқылы. Бұл халық пен үкімет арасындағы сенімді нығайтып, жауапты цифрлық мәдениетті қалыптастырады.
Болашаққа үлгі болған ел
Эстония тәжірибесі көптеген мемлекеттер үшін зерттеу нысанына айналды. Дегенмен сарапшылардың пікірінше, елдің жетістігі тек технологияда емес, дүниетанымда жатыр. Мұнда цифрландыру — мақсат емес, азаматтарға қолайлы, ашық және әділ жүйе құру құралы.
Мұндай тәсілдің артықшылықтары айқын:
- бюрократия мен кезек азайды;
- билік пен қоғам арасындағы сенім артты;
- бизнес пен инновациялар жылдам дамуда;
- азаматтардың белсенділігі мен жауапкершілігі күшейді.
Эстонияда әр адам мемлекет өзіне қызмет ететінін сезінеді.
Эстония мысалы цифрландырудың ел экономикасын ғана емес, адамдардың өмір салтын да түбегейлі өзгертетінін дәлелдеді. Мұнда технология сән емес, күнделікті қажеттілікке айналған. Онлайн өтініш, электрондық қолтаңба және қашықтан дауыс беру – қалыпты өмірдің бөлшегі. Бұл тәжірибе бір нәрсені көрсетеді: егер қоғам өзгерістерді қабылдауға дайын болса, болашақ алыста емес – ол бүгіннің өзінде жүзеге асады.
