Әлемдік әдебиетте жүректі тебірентетін әрі терең моральдық сұрақтарға жетелейтін туындылар көп емес. Дэниел Киздің «Элджернонға арналған гүлдер» романы – сондай шығармалардың бірі. Бұл туындыда шектелген ақыл-ой мүмкіндігі бар Чарли Гордон есімді жігітке эксперименталды ота арқылы жаңа мүмкіндік беріледі. Оның қарапайым наубайхана жұмысшысынан данышпанға айналғанға дейінгі жолы – толғаныстар мен ашылуларға, қиындықтар мен қуаныштарға толы. Роман барысында оқырман кейіпкердің өмір, адамгершілік пен өзіндік орнын іздеу туралы ойларына, әсерлі дәйексөздерге куә болады. Төменде осы шығармадан алынған ең танымал ойлар келтіріліп, әрқайсысына қысқаша түсініктеме қоса ұсынылды.
«Біреу Элджернонның қабіріне менің атымнан гүл қойса екен деп сұраймын.»
Бұл сөйлем – бас кейіпкердің кішігірім зертханалық тышқанға деген ризашылығы мен құрметінің белгісі. Чарли үшін Элджернон – жай ғана тәжірибе нысаны емес, өмірінің мағыналы кезеңіне жолықтырған досқа айналады. Бұл дәйексөз – есте сақтау мен алғыс айту символына айналған.
«Мен бұрын ақымақ болғанымды білмедім, енді ақылды болсам да, қаншалықты жалғыз екенімді түсіндім.»
Бұл ой кейіпкердің ақыл-ойының өсуі мен жалғыздықтың арасындағы қайшылықты ашып көрсетеді. Ақыл артқан сайын Чарли өзін өзгелерден оқшау сезінеді, бұл оны бұрынғыдан да күрделірек күйге түсіреді.
«Күндердің бір күнінде адамдар бір-біріне мейірімді болады деп үміттенемін.»
Бұл сөйлемде кейіпкердің шынайы адамдық жылулық пен түсіністікке ұмтылысы көрінеді. Романдағы ең басты тақырыптардың бірі – мейірім мен жанашырлық, ол кез келген білім мен жетістіктен маңыздырақ екені айтылады.
«Маған жанашырлық танытқандар ұнамайды.»
Чарлидің ішкі әлемі мен оның тәуелсіздікке, өзіндік қадір-қасиетке ұмтылысын осы сөз айқын көрсетеді. Оның пікірінше, аяушылық – өткен шектеулерін еске салып, өзіне деген құрметті кемітетін сезім.
«Мен басқаларға ұқсағым келеді.»
Қоғамның толыққанды мүшесі болуды, ерекшеленбеуді, мазақ пен мысқылдан аулақ болуды қалауы – Чарлидің өмірлік мақсатының бірі. Бұл тілек өзін өзгелерден төмен сезінген кез келген адамға таныс.
«Қанша білсем де, білмейтінім одан да көп екенін түсінемін.»
Бұл ойды кез келген адам өмірінде түйсінеді. Чарлидің ақыл-ойы артқан сайын, дүниедегі белгісіз дүниелердің шексіз екенін, білімнің ешқашан толық болмайтынын сезінеді.
«Мен осындай сезімдерді басымнан өткере аламын деп ойламаппын.»
Өзгерістер барысында Чарли жан дүниесіндегі жаңа эмоцияларды танып, адам табиғатының күрделілігін түсінеді. Бұл дәйексөз – адамның сезімдік әлемі тәжірибеге тәуелді екенін көрсетеді.
«Дос деген – саған күлетін емес, көмектесуге дайын адам.»
Шынайы достықтың мәні – шын пейілде, қиын сәтте қолдау көрсете алуда. Бұл ой арқылы кітаптағы достық пен өтірік жанашырлықтың аражігі ашылады.
«Енді мен өзім болудан қорықпаймын.»
Чарли ақыл-ойы шыңына жеткенде өзін толық қабылдап, кемшілігі мен артықшылығын қатар мойындайды. Бұл – ішкі еркіндікке ұмтылудағы маңызды қадам.
«Еске алу – ауыр, бірақ ұмыту – одан да қорқынышты.»
Бұл сөз – естеліктің, жоғалтудың және өткенді қабылдаудың маңыздылығын көрсетеді. Чарли ауыр сәттерді ұмыта алмаса да, сол сәттердің өзін тұлға ретінде қалыптастырғанын түсінеді.
«Элджернонға арналған гүлдер» романы – жүректі тербейтін, терең ойға жетелейтін туынды. Бұл кітаптағы дәйексөздер мен ойлар оқырманға адамның қадір-қасиеті, жанашырлық пен өзін-өзі қабылдаудың мәнін ұғынуға көмектеседі. Әр сөйлем – адам жанының күрделілігі мен биіктігіне тағы бір мәрте көз жеткізеді. Бұл роман – қай тілде оқылса да, адамгершілік пен үмітке шақыратын ерекше шығарма.
