Мазмұны
Әлемнің көптеген мәдениеттерінде күннің ортасында демалуға байланысты әдет-ғұрыптар болған. Адам табиғи жағдайға бейімделіп, денсаулығына зиян келтірмей еңбек ету үшін күшін дұрыс бөлген. Ыстық аймақтарда түскі уақытта үзіліс жасау ерекше маңызды еді. Испания осы әдетті айқын сақтап қалған елдердің бірі болып саналады. Дәл осы жерде бүгінде бүкіл әлемге белгілі «сиеста» дәстүрі қалыптасты.
Күндізгі тынығудың бастаулары
Сиеста кездейсоқ пайда болмаған. Ғасырлар бойы испан халқы аптап ыстықта егіншілікпен және мал шаруашылығымен айналысқан. Күннің қызуы жұмыс істеуді қиындатып қана қоймай, ағзаға қауіп төндірген. Сондықтан шаруалар еңбегін тоқтатып, көлеңкеде күш жинаған.
Бұл дәстүрдің діни негізі де болған. Шіркеу күннің ортасында дұға мен ой жүгіртуге уақыт бөлуге шақырған. Практикалық қажеттілік пен рухани талаптардың тоғысуы әдеттің ғасырлар бойы сақталуына әсер етті. Кейін ол қалалық өмірге де таралып, азаматтар арасында тұрақты дәстүрге айналды.
Дәстүрлі сиеста қалай өтетін
Классикалық сиеста бірнеше кезеңнен тұрған. Ол отбасылық тұрмысқа негізделіп, күннің ырғағына бейімделген.
- алдымен тойымды әрі құнарлы түскі ас ішілген;
- содан соң қысқа ұйқыға беріліп, ағзаға жеңілдік жасалған;
- туыстармен әңгіме немесе қысқа серуен ұйымдастырылған;
- кешкі салқын түскен кезде ғана жұмысқа қайта оралған.
Осы құрылым адамдарға табиғатпен үйлесімді өмір сүруге мүмкіндік берген. Шағын қалаларда дүкендер мен шеберханалар бірнеше сағатқа жабылып, көшелер босап қалған.
Экономикалық және әлеуметтік себептер
Сиестаның физиологиялық негіздері де бар. Түстен кейін қандағы қант деңгейі төмендеп, ұйқышылдық пайда болады. Қысқа тынығу жұмыс қабілетін қалпына келтіріп, күшті арттырған.
Әлеуметтік себептері де маңызды болған. Дәстүрлі үзіліс отбасын біріктіріп, ұрпақтар арасындағы қарым-қатынасты нығайтқан. Қоғамда ортақ уақыт өткізу құндылығы қалыптасып, әдеттің өміршеңдігі арта түсті.
Осылайша, сиеста тек климаттық жағдайға бейімделу емес, сонымен қатар әлеуметтік байланыстарды күшейту құралына айналды.
Қазіргі қоғамдағы сиеста
Бүгінгі Испания мүлде басқа ырғақпен өмір сүреді. Экономика халықаралық серіктестермен тығыз байланысты болғандықтан, жұмыс уақытының ұзаққа созылған үзілістерін көтере алмайды. Ірі компаниялар күннің ортасында ұзақ тынығуға жол бермейді, сондықтан дәстүр біртіндеп өзгере бастады.
Соған қарамастан, ол толығымен жойылған жоқ. Шағын қалаларда дүкендер әлі күнге дейін түскі уақытта жабылады. Халық тұрмыстық істерге уақыт бөлуге және аз да болса демалуға тырысады. Тіпті мегаполистерде де дәстүрдің ықпалы сезіледі, тек қысқартылған түрде.
Қазіргі заманғы баламалар
Көптеген испандықтар күшті қалпына келтіру үшін басқа әдістерді қолданады. Ғалымдар қысқа уақыттық ұйқы немесе қарапайым босаңсу ми белсенділігін арттыратынын дәлелдеген.
Бүгінде кең таралған тәжірибелер мыналар:
- Микроұйқы. Үйде немесе кеңседе 10–15 минуттық қалғып алу көңіл-күйді жақсартып, назарды шоғырландырады.
- Медитация. Демді қалыпқа келтіріп, ойды тыныштандыру қысқа ұйқының әсерін береді.
- Серуен. Ашық ауада аздап жүру шаршауды азайтып, еңбек өнімділігін сақтауға мүмкіндік береді.
Бұл амалдар дәстүрдің мәнін сақтай отырып, қазіргі өмір салтына икемделген нұсқалар болып отыр.
Мәдениеттегі орны
Сиеста Испанияның ұлттық болмысына енген. Ол елдің байсалды өмір салтының және қарапайым ләззаттарды бағалаудың символына айналды. Туристердің көпшілігі дәл осы ерекшелікті елдің ерекше тартымдылығы ретінде атап өтеді.
Жұмыс кестесінің өзгергеніне қарамастан, испандар тынығуды денсаулықтың кепілі деп біледі. Мәдени мұра жаңа бейнелерге ауысып, заманауи экономикаға кедергі келтірмей өмір сүруді жалғастыруда.
Қорытындылай келе, сиеста тек Испания үшін емес, бүкіл әлем үшін қызықты құбылыс болып қала береді. Ол климат пен мәдениеттің адамдардың әдет-ғұрпын қалай қалыптастыратынын көрсетеді. Сиеста бізге қарбалас өмірде тыныш сәттердің де құнды екенін еске салады. Уақытпен бірге ол түрленіп отырса да, дәстүрдің рухы бүгінге дейін сақталып келеді.
