Мазмұны
Адамзат тарихында тұтас өркениеттердің іргетасын қалаған ойшылдар аз емес. Олардың еңбектері мен идеялары халықтардың дүниетанымын қалыптастырып, мінез-құлық нормалары мен құндылықтар жүйесін айқындады. Осындай тұлғалардың арасында Конфуцийдің орны ерекше. Ежелгі қытай данышпаны қалдырған ілімі екі жарым мың жылдан кейін де өзектілігін жоғалтпай отыр. Оның философиясы тек мораль мен саясатты ғана емес, күнделікті өмірді де қамтыды. Сол себепті Конфуций шығыс халықтарының ойлау жүйесіне ықпал етіп, әлемдік мәдениетке зор үлес қосты.
Өмір жолы және даналыққа ұмтылыс
Философ б.з.д. 551 жылы қазіргі Шаньдун провинциясының аумағында орналасқан Лу патшалығында дүниеге келген. Әкесі ерте қайтыс болып, отбасы қиындық көрді. Соған қарамастан, жасөспірім білімге құштар болып өсті.
- жасынан тарихқа, әдет-ғұрыптарға және музыкаға қызықты;
- табандылығының арқасында жақсы білім алып, ұстаздық қызметке кірісті;
- шәкірттері оны даналығы мен күрделі ойларды қарапайым тілмен түсіндіре білу қабілеті үшін жоғары бағалады.
Осылайша, жоқшылық оның болашаққа деген ұмтылысына кедергі бола алмады, керісінше, шыңдалуына себеп болды.
Ілімі мен философиялық көзқарастары
Конфуцийдің көзқарастары адамгершілік, үйлесім және дәстүрді құрметтеу қағидаларына негізделді.
- Оның ілімінің өзегі – «жэнь» ұғымы, яғни мейірім, қайырымдылық және әділеттілік. Бұл қасиеттер адамдар арасындағы қарым-қатынасты реттеудің басты құралы болуы тиіс деп санады.
- Маңызды рөл атқарған тағы бір ұғым – «ли», яғни салт-дәстүр мен рәсімдерді сақтау. Қоғамдағы тәртіп тек әдет-ғұрыптарды құрметтеу арқылы қамтамасыз етіледі деп есептеді.
- Білім алу мен өзін-өзі жетілдіруді өмірлік міндет деп таныды. Шығу тегіне қарамастан, әрбір адам ақыл-ойын дамытып, мінезін тәрбиелеуі қажет деді.
Философиясы эгоизмнен гөрі үйлесімділікке бағытталған қоғам құруды көздеді.
Саяси қызметі
Конфуций тек ұстаздықпен шектелмей, мемлекеттік істерге де араласты. Ол Лу патшалығының сарайында кеңесші қызметін атқарды.
- ол халықтың қамын ойлайтын әділ билік құруды жақтады;
- билеушінің өнегелі мінезі заңдар мен жазаға қарағанда маңыздырақ деп санады;
- бұл идеялар ықпалды топтарға ұнамай, оның қызметіне кедергі жасалды.
Қиындықтарға қарамастан, ол өзінің көзқарастарын таратуға тырысты, себебі моральдық негіз кез келген пайдадан құнды деп білді.
Әсері мен мұрасы
Конфуций ілімі тек шәкірттер шеңберінде ғана қалмай, бүкіл Қытайға таралды және қоғамға зор ықпал етті.
- Оның ойлары кейін конфуцийшілдікке айналды – бұл бағыт ғасырлар бойы Қытайдың ресми идеологиясы болды.
- Ілім мемлекет басқару, білім беру және құқық жүйелеріне әсер етті.
- Конфуций құндылықтары Корея, Жапония және Вьетнамға таралып, шығыс қоғамдарының дамуына ықпал етті.
Осылайша, ойшылдың мұрасы тұтас аймақтың рухани кодының бөлігіне айналды.
Конфуций тарихта философ, ұстаз және мемлекет қайраткері ретінде қалды. Оның идеялары қоғамның қуаты күшпен емес, адамгершілік пен сыйластық арқылы сақталатынын дәлелдеді. Ол адам мен мемлекеттің дамуы үйлесім мен ізгілікке сүйенбейінше мүмкін еместігін көрсетті. Бүгінде де оның сөздері әділет, мораль және өмірдің мәні жайлы ойланғандарға шабыт беруде.
