Мазмұны
Қаңыраған көшелер, қираған ғимараттар мен бос қалған үйлер көбінесе фантастикалық немесе қорқынышты фильмдерден көрінетін көріністерге ұқсайды. Алайда мұндай қалалар шынайы өмірде де кездеседі және олар «елес-қала» деген атауға ие. Бұл құбылыс әсіресе Америка Құрама Штаттарында жиі кездеседі. Бір кездері өмір қайнап жатқан елді мекендер әртүрлі себептермен адамсыз қалған. Соған қарамастан, бұл қалалар бүгінде туризмнің, зерттеудің және шығармашылықтың ерекше нысандарына айналып отыр.
Елес-қалалардың пайда болу себептері
Халықтан толықтай немесе жартылай айырылған қалалардың тарихы әрқилы. Көп жағдайда олардың босап қалуына экономикалық өзгерістер, табиғи апаттар немесе стратегиялық маңыздың жойылуы себеп болған.
- қала тіршілігіне негіз болған пайдалы қазбалардың таусылуы;
- өндіріс ошақтарының жабылуы немесе жұмыс орындарының жаппай қысқаруы;
- негізгі көлік жолдарының өзгеруі, теміржол не автомагистральдың бағыт ауыстыруы;
- өрт, зілзала, дауыл сияқты табиғи апаттардың орын алуы;
- улы заттардың таралуы немесе экологиялық апат салдарынан көшуге мәжбүр болу.
Мәселен, Пенсильвания штатындағы Сентралия қаласы жер астындағы көмір шахтасының өртенуінен бірнеше онжылдықта мүлде бос қалған.
Елес-қалаларға кімдер және не үшін барады
Мұндай елді мекендерде ресми түрде ешкім тұрмаса да, оларға келушілер легі толастамайды. Келушілердің мақсаты әртүрлі: бірі қызығушылықпен барады, бірі нақты зерттеу жүргізуге ұмтылады.
- Туристер мен ерекше әсер іздейтіндер мұндай қалалардан тылсым атмосфера күтеді. Олар суретке түсіп қана қоймай, тарихпен бетпе-бет келуді қалайды. Тіпті кейбірі қонып қалуға да дайын, себебі бұл жерлерде уақыт тоқтап қалғандай әсер береді.
- Зерттеушілер мен тарихшылар ескі үйлер мен құжаттарды, тұрмыстық заттарды зерттейді. Олардың мақсаты — өткеннің өмір салты мен тарихи сабақтарын түсіну. Кейбір зерттеулер мұражай жобаларына немесе ғылыми мақалаларға негіз болады.
- Кинотүсірілім топтары мен фотографтар елес-қалаларды табиғи декорация ретінде пайдаланады. Мұндай жерлер кадрға шынайылық пен эмоциялық тереңдік береді. Олар көбіне клиптер, жарнамалар мен қорқынышты фильмдерге түсірілім орнын осы жерден табады.
- Блогерлер мен урбанистер бұл қалаларды өз аудиторияларына таныстырады. Олар бейнероликтер түсіріп, ерекше кадрлар мен оқиғаларды әлеуметтік желілерде бөліседі. Бұл – танымалдыққа қол жеткізудің және ұмыт қалған жерлерді есте сақтаудың тәсілі.
- Кейбір энтузиастар елес-қалаларды қайта тірілтуді мақсат етеді. Олар ескі үйлерді сатып алып, жөндеп, фестиваль немесе шығармашылық резиденциялар ұйымдастыруға тырысады. Мұндай бастамалар ауқымды болмаса да, бұл жерлерге деген қызығушылықты тірілтеді.
Мұндай қалаға баратын әр адамның өз ниеті бар, ал қала болса әр көзқарасқа өзінше жауап береді.
Елес-қалаларға деген қызығушылық қалай сақталып отыр
Кейбір штаттарда мұндай қалалар мәдени және экономикалық әлеуетке айналған. Жергілікті билік пен жеке бастамалар арқылы олар жаңаша мазмұнмен толығып жатыр.
- тарихи бағыттағы экскурсиялар ұйымдастырылады, гидтер аңыз бен деректі қатар айтады;
- ескі көшелердің көрінісін бұзбай, ашық аспан астындағы музейлер жасалады;
- виртуалды және кеңейтілген шындық технологиялары арқылы бұрынғы өмір қайта жанданады;
- жергілікті шеберлер мен қолөнершілер естелік бұйымдар мен кәдесыйлар сатады;
- бос тұрған ғимараттарда шығармашылық фестивальдер, көрмелер және түсірілімдер өткізіледі.
Осының бәрі бұл қалалардың өткенін ұмыттырмай, қазіргі заманға бейімдеп сақтап қалуға сеп болады.
АҚШ-тағы елес-қалалар – тек қаңырап бос қалған ғимараттар емес. Олар адамзат тарихының өткені мен қателіктерінің, өзгерістер мен үміттің көрінісі. Мұндай қалалар ойға қалдырып, уақыт пен тағдыр туралы терең толғануға итермелейді. Бірі шабыт іздеп келеді, бірі зерттеу жүргізеді, ал бірі өзгеше әсер үшін жолға шығады. Әрқайсысы өз әсерін алып, бұл қалаларды жаңа өмірмен жалғайды. Осылайша елес-қалалар шын мәнінде ұмытылмайды, керісінше, жаңаша тіршілікпен өмір сүруді жалғастыра береді.
