Мазмұны
Жабайы табиғат таңғажайып тіршілік иелеріне толы. Солардың ішінде айбарлы әрі тартымды кейіпімен ерекшеленетін жыртқыштардың бірі – жолбарыс. Бұл ірі мысық тұқымдас аң адамзаттың сан ғасырлық мәдениетінде күш пен тәуелсіздіктің символына айналған. Оның сырт келбеті ғана емес, өмір салты мен мінез-құлқы да қызығушылық тудырады. Осы мақалада жолбарыс туралы көпшілік біле бермейтін қызықты мәліметтер топтастырылған.
Сыртқы бейнесінің ерекшеліктері
Жолбарыстың жолақты терісі тек әдемілік үшін емес, тіршілігіне қажетті маңызды бейімделудің бір түрі.
- әр жолбарыстың терісіндегі өрнек – адам саусағының ізі сияқты қайталанбайтын бірегей белгі;
- терісінің астындағы тері де сол жолақтарды қайталайды;
- бұл бояу тығыз өсімдіктер арасында жақсы жасырынуға көмектеседі;
- кейде кездесетін ақ жолбарыстар – жеке түр емес, бенгал түрінің сирек генетикалық өзгерісі.
Мұндай ерекшеліктер аңды әсем ғана емес, өте тиімді жыртқышқа айналдырады.
Ақыл мен мінез-құлық
Жолбарысты тек инстинктке бағынатын аң деп қабылдау – үлкен қателік. Ол күрделі әрекеттер мен ақылдылыққа қабілетті.
- Жолбарыстар аң аулау кезінде жел бағыты мен жер бедерін ескере отырып әрекет етеді. Тікелей шабуылдамай, көбіне тасаланып жақындайды.
- Жад қабілеті өте жақсы дамыған. Олар су көздерін, жемтіктің мекендерін және қауіпсіз бағыттарды ұмытпай, қажет кезде қайта пайдаланады.
- Кейде құралдарды қолдануға да бейім. Мысалы, кейбір жолбарыстар тұзақтың үстіне жапырақ төсеп, оны айналып өтіп кеткен жағдайлар тіркелген.
Бұл мінез-құлық түрлері олардың бейімделгіш әрі зерек екенін көрсетеді.
Таралу аймағы мен тіршілік салты
Жолбарыстар түрлі климаттық аймақтарда тіршілік етеді, сондықтан мінез-құлқы да ортаға қарай бейімделеді.
- бұл аңдар Азия құрлығында, Қиыр Шығыстан Үнді түбегіне дейін кездеседі;
- әр еркек жолбарыс үлкен аумақты иемденіп, өз аумағына басқа аталықтарды жолатпайды;
- ұрғашылары болса, кейде қыздары немесе әпке-сіңлілерімен аумақты бөліседі;
- жолбарыстар жақсы жүзеді және су маңында жиі аң аулайды, бұл оларды басқа мысықтектестерден ерекшелейді.
Мұндай өмір салты кең аумақты қажет етеді, ал бұл өз кезегінде олардың адамдармен жиі қақтығысуына әкеледі.
Дыбыстар мен өзара байланыс
Жолбарыстар түрлі дыбыс шығару арқылы бір-бірімен байланыс орнатады.
- Олар ырылдап, мияулап, ыңылдап қана қоймай, кейде «әндеткендей» дыбыс шығарады. Бұл дыбыстар әсіресе басқа жолбарыстармен кездескенде естіледі.
- Ырылдау әрдайым ашу белгісі емес. Ол кейде бағыт-бағдар беріп, жағдайды білдіру үшін де қолданылады.
- Байланысудың бір түрі – ағаштарды тырнап, иіс қалдыру. Бұл арқылы жолбарыс өзінің аумағын көрсетіп, бөгде жыртқыштарға ескерту жасайды.
Осындай байланыс түрлері арқылы олар артық жанжалдан қашып, әлеуметтік тепе-теңдікті сақтап отырады.
Қауіптер мен қорғау шаралары
Күшті әрі айбатты бола тұра, жолбарыс – жойылып кету қаупі төніп тұрған жануарлардың бірі.
- басты қауіптер – браконьерлік пен табиғи мекенінің жойылуы;
- балиялық және каспийлік жолбарыс түрлері жер бетінен мүлде жойылып кеткен;
- қазір амурлық және бенгалдық жолбарыстардың санын қалпына келтіру жұмыстары жүргізіліп жатыр;
- хайуанаттар бағы мен қорықтар бұл жануарларды сақтау ісінде маңызды рөл атқарады.
Жолбарысты қорғау – тек бір түрді сақтау емес, табиғи тепе-теңдікті сақтау деген сөз.
Жолбарыс – тек жыртқыш аң ғана емес, табиғаттағы үйлесімділіктің көрінісі. Бұл тіршілік иесінің өмірі мен дағдысы бізге экожүйе мен адамның арақатынасын тереңірек түсінуге көмектеседі. Оны сақтау – болашақ ұрпақтың жабайы табиғатпен байланысын үзбеудің кепілі. Жолбарысқа құрмет көрсету – қорқыныш емес, түсінік пен үйлесімділікке ұмтылу.
