Мазмұны
Ата-бабамыздан келе жатқан ырымдар мен наным-сенімдер — халықтың өмірлік тәжірибесінен туындаған рухани мұра. Олардың бірқатары жай ғана салт-дәстүрдің көрінісі болса, кейбірі ескерту сипатында сақталған. Көпшілік булавка тәрізді қарапайым затты көшеде немесе бөлмеде тауып алғанда, ойланбастан иіліп алуы мүмкін. Алайда халқымызда мұндай жағдайда ерекше сақтық таныту қажет екені жиі айтылған. Бұл мақалада булавканы жерден көтерудің неге қауіп тудыруы мүмкін екеніне тоқталып, оның астарындағы мәдени және рухани мағыналар қарастырылады.
Булавканың мәдени және тарихи маңызы
Булавка – жай ғана тұрмыстық бұйым емес, ол ертеден қорғаныш құралы ретінде пайдаланылған. Қазақ халқында бұл затты жаңа туған сәбидің көрпесіне, киімнің ішкі жағына немесе жағасына іліп қою дәстүрі болған. Бұл әрекет кездейсоқ жасалмаған, себебі булавка белгілі бір тылсым күштерден қорғайтын тұмар ретінде қарастырылған.
Булавканың мағынасы мен мәні:
- үшкір ұшы – жаман ниеттерді «тесу» арқылы тойтару белгісі;
- тұйықталған формасы – сыртқы жағымсыз ықпалдарға жол бермеудің символы;
- киімге ілу – адамды сырттан келетін қауіптен қорғау амалы.
Осылайша, булавка адамның жеке кеңістігін сақтауға көмектесетін ерекше құрал саналған.
Жерден булавканы неге көтеруге болмайды
Қазіргі қоғамда рационалды ой басым болса да, кейбір ескі тыйымдар әлі күнге дейін өміршеңдігін жоғалтқан жоқ. Булавканы жерден көтеруге қатысты сақтық – соның бірі.
- Булавка жағымсыз энергияны сақтауы мүмкін. Ырым бойынша, егер біреу әдейі булавканы лақтырып кетсе, ол арқылы өзінің ауыртпалығы мен сәтсіздігін тастап кетуі ықтимал. Сол затпен байланыс орнату – бейтаныс адамның тағдырындағы ауырлықты өз өміріңе шақыруға тең.
- Түйрепе зат сиқырлық әрекеттің құралы болуы ықтимал. Халықтық ырымдарда булавканы қарғыспен немесе тіл-көзден сақтау не оны жіберу үшін пайдаланатын жағдайлар кездескен. Олар жиі жол айрықтарында, есік алдында немесе кілем астында қасақана тасталып кететін болған.
- Басқа біреудің қорғанышынан айырылуына себеп болу қаупі бар. Егер булавка кездейсоқ түсіп қалса, ол адамның өзіне қауіп төнуі мүмкін. Ал оны бөтен адам көтерсе, ол біреудің өміріне араласумен тең саналып, салдары белгісіз болуы ықтимал.
- Тұрмыстық тұрғыдан алғанда да қауіп бар. Ржавый, қисық немесе кір булавка теріге батып, жарақатқа әкелуі әбден мүмкін. Бұл – денсаулыққа зиян келтіретін нақты қауіп.
Бұл себептер булавка табылған кезде ойланбай әрекет етудің дұрыс еместігін көрсетеді. Ондай сәтте бір сәтке тоқтап, ішкі түйсігіңізге құлақ асқаныңыз жөн.
Егер булавка байқамай алынып қойылса
Кейде адам ойланбай, булавканы иіліп алып қойғанын кейін ғана аңғарады. Ондай жағдайда бірнеше қарапайым сақтық шараларын қолдануға болады.
- табылған булавканы үйге кіргізбеу;
- өз киіміңізге қадамау;
- ағынды суға тастау немесе жерге көміп кету;
- іштей Алладан немесе Жаратқаннан қорған сұрау;
- қажет болса тұз, таза су немесе от арқылы тазарту рәсімін жасау.
Бұл әрекеттер адамның көңіл-күйін тыныштандыруға, ойына келген күдікті сейілтуге септігін тигізеді.
Халық даналығы мен ескерту ырымдары
Қазақ халқында басқа да табылған заттарға қатысты сақ болуды меңзейтін көптеген ережелер бар. Төменде булавкаға байланысты кең тараған кеңестер ұсынылған.
- үшкір ұшты заттарды жолдан көтермеу керек;
- табиғи емес жағдайда жатқан затқа жоламау ұсынылады;
- тым жаңа, бірақ иесіз көрінетін бұйымнан аулақ жүру керек;
- бойды мазасыздық жайласа, іштей дұға оқу тиімді;
- алғаш туған түйсікке сену – ішкі сақтанудың белгісі.
Бұл кеңестер тек ырым емес, сонымен қатар адамдарды өмірдегі кішігірім, бірақ маңызы зор белгілерге назар аударуға үйретеді.
Түйрепе заттарға қатысты сақтық – қорқудан емес, табиғатпен және көрінбейтін әлеммен үйлесімді қарым-қатынасты сақтау ниетінен туындайды. Бір қарағанда, кішкентай булавка еш маңызсыз зат болып көрінуі мүмкін, алайда оның бойында өткеннің рухы мен тәжірибесі жатыр. Кез келген кездейсоқтықтың артында белгі бар екенін түсіне білу – даналықтың белгісі. Кейбір нәрсені алмау – өзіңді сақтау.
